Aktualności

Bernard (Berisz) Kampelmacher urodził się w 1889 roku w Stanisławowie (dzisiejsza Ukraina). Był Żydem całkowicie zasymilowanym. Podczas pierwszej wojny światowej walczył w armii austriackiej (dosłużył się stopnia oficera). Po wojnie został nauczycielem, pracował w Szkole Powszechnej Sochaczewie, miasteczku, w którym nie istniała żadna żydowska organizacja kulturalna. Kampelmacher postanowił otworzyć klub sportowy. Aby zdobyć na ten cel pieniądze, zorganizował chór, którego próby odbywały się w wynajmowanym przez niego pokoju. Pierwszy koncert – z okazji święta Paschy odbył się w sali nieczynnej szkoły żydowskiej. Wpływy z niego przeznaczono m.in. na zakup piłki. [1]

Pierwsze próby gry odbywały się na rynku miejskim, na dzisiejszym Placu Obrońców Sochaczewa. Okazało się jednak, że nikt, łącznie z samym Kampelmacherem, nie zna zasad gry. Pierwszym trenerem został sprowadzony przez niego z Warszawy student i piłkarz jednej z warszawskich drużyn Kowa Gutein. 3 lutego 1925 roku Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe w Sochaczewie zostało wciągnięte do rejestru stowarzyszeń. Zaczęło też rozszerzać działalność o piłkę ręczną, tenis stołowy, gimnastykę, boks, szachy, amatorską fotografię i wycieczki turystyczne. Kampelmacher organizował też wieczory taneczne z okazji świąt, np. Purim czy Chanuki, ale także bez większych okazji (np. Wieczór Taneczny z Warszawską Orkiestrą Jazzową). Klub Sportowy zyskał własne lokum, a drużyna ujednolicone stroje sportowe. Koszulki w biało-czarne pasy i emblematem, w którym był napis „Klub Turystyczno Sportowy” w języku jidysz, oraz polskie litery Z.G.T. Zaczął też wyjeżdżać do innych miast, gdzie rozgrywał mecze z innymi drużynami sportowymi np. „Strzelca”, lub „Sokoła”. Ostatnim zrealizowanym przedsięwzięciem Kampelmachera była budowa kortów tenisowych poza miastem. Młodzież żydowska pojechała tam ze szpadlami i siekierami i sama wyrównała teren, który zalano asfaltem. Nie udało mu się zrealizować pomysłu budowy hali sportowej. [2]

Po pewnym czasie Kampelmachera przeniesiono do Grodziska Mazowieckiego, gdzie od 1928 roku sprawował funkcję dyrektora państwowej Szkoły Powszechnej nr 4. Uczył żydowskie dzieci polskiego, zabierał je do Żelazowej Woli, gdzie opowiadał o Chopinie. Zdążył wybudować nowy budynek dla szkoły, założył w niej dziecięcy klub sportowy i orkiestrę. [3] Był również prezesem Żydowskiego Koła Polskiego Czerwonego Krzyża. Wiemy, że jeszcze przed wybuchem wojny zmarł jego nastoletni syn.

Dla mnie wspomnienia sochaczewskiego cmentarza są wiecznie krwawiącą raną, gdyż prócz bliskich znajomych i uczniów pochowałem tu na najpiękniejszym cmentarzu prowincjonalnym żydowskim 13-letniego syna, ucznia przyległego gimnazjum. Gołąb z listkiem w dziobku, wykutym na ściętym, jak przedwcześnie jego życie, pomniku przypomina mi zawsze łagodne jego usposobienie za życia. [4]

Kampelmacher nie zawiesił swojego zaangażowania w życie społeczne po wrześniu 1939 r. Został członkiem Rady Żydowskiej w Grodzisku (w pewnym okresie był jej prezesem) i przewodniczącym Delegatury Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Kiedy w lutym 1941 r. grodziscy Żydzi zostali przesiedleni do getta warszawskiego, objął funkcję przewodniczącego ziomkostwa miasta Grodziska.

Emanuel Ringelblum zaproponował mu napisanie monografii Grodziska, co ten przyjął z entuzjazmem. W Archiwum Ringelbluma zachowało się kilkanaście szkiców dotyczących historii Żydów w Grodzisku, m.in. historia bożnicy, cmentarza, mykwy, rozdział o przedwojennym przemyśle i szkolnictwie, charakterystyka Rady Żydowskiej, a także żydowskich kolaborantów w czasie wojny. Kampelmacher opracował monografie kilku miejscowości powiatu sochaczewskiego: Podkowy Leśnej, Wiskitek i Sochaczewa. Za swoją pracę otrzymywał symboliczne wynagrodzenie.

Jak zauważa Samuel D. Kassow, wiele materiałów złożonych przez niego w Archiwum świadczą o tym, że był starannym, metodycznym i skrupulatnym człowiekiem. Rzucony w chaos warszawskiego getta Kampelmacher radził sobie dzięki narzuconej sobie dyscyplinie i zamiłowaniu do porządku. [5]

Kampelmacher włączał się również w próby poprawy fatalnej sytuacji szkolnictwa w getcie warszawskim. Proponował, by funkcjonowanie szkół oprzeć na strukturach komitetów domowych, co opisał w projekcie z maja 1941 r. pt. „Przyczynek do próby rozwiązania kwestii szkolnictwa powszechnego w dzielnicy żydowskiej m. Warszawy”.

W początkach 1942 r. Kampelmacher zaraził się tyfusem i zmarł.

Ringelblum pisał: Wielu bardzo cennych współpracowników umarło na tyfus. Jednym z nich był Kampelmacher, kierownik polskiej szkoły dla dzieci żydowskich w Grodzisku. Towarzysz Kampelmacher był w Grodzisku jednym z najaktywniejszych działaczy społecznych. W Warszawie nie znalazł sobie żadnej pracy. Dopiero w Oneg Szabat znalazł dla siebieeodpowiednie pole do działania. Zamierzał napisać wielką monografię o przeżyciach Żydów w Grodzisku. Zaczął od opisywania sytuacji przed wojną. Pierwsze rozdziały napisane były bardzo żywo i interesująco. Za każdym razem, gdy mnie spotykał, Kampelmacher wyrażał wdzięczność za przywilej współpracy z Oneg Szabat. Teraz ma cel w życiu. Pragnie całkowicie poświęcić się tej zbożnej pracy. Ubolewa tylko, że stracił tyle czasu i nie wiedział, że taka praca jest wykonywana. W czasie realizacji swych planów Kampelmacher zachorował na tyfus, którym zaraził się, będąc delegatem swego ziomkostwa i już więcej nie wstał z łóżka. [6]