Pełna edycja Archiwum Ringelbluma

Inwentarz

Podziemne Archiwum Getta Warszawy (Archiwum Ringelbluma) — utworzone jesienią 1940 r. dzięki inicjatywie dr. Emanuela Ringelbluma i przy udziale stworzonej przez niego konspiracyjnej organizacji „Oneg Szabat” — jest jednym z najważniejszych świadectw o zagładzie Żydów polskich, a przewodnikiem po nim jest Inwentarz. Nie jest to jednak typowy inwentarz archiwalny, ale raczej katalog dokumentów tworzących tę niezwykłą kolekcję historyczną złożoną z dwóch części. 

Pierwsza została ukryta na terenie getta warszawskiego (w piwnicach szkoły Borochowa przy ul. Nowolipki 68) na przełomie lipca i sierpnia 1942 r., druga w tym samym miejscu na początku lutego w 1943 r. 

W różnym czasie udało się odszukać zakopane archiwalia — we wrześniu 1946 r. odnaleziono część pierwszą, zaś na drugą natrafiono przypadkiem dopiero w grudniu 1950 r. Całe ocalone Archiwum zawiera kilka tysięcy dokumentów (rękopisów, druków, fotografii) liczących w sumie ponad 28 tys. kart. Duża część zgromadzonych w nim materiałów nie ma odpowiedników w innych zachowanych kolekcjach archiwalnych na świecie. Do źródeł unikatowych należy zaliczyć, np. zbiór relacji, kolekcję listów napływających do getta warszawskiego, opracowania przygotowane przez zespół „Oneg Szabat, obszerny wybór druków konspiracyjnych z terenu getta warszawskiego, teksty utworów literackich powstałych podczas wojny, dokumenty pochodzenia prywatnego (spuścizny) itd. Archiwum Ringelbluma znajduje się w zbiorach Żydowskiego Instytutu Hisotrycznego. 

Opracował: Tadeusz Epsztein

Współpraca przy przekładach: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Joanna Nalewajko-Kulikov, Gennady Kulikov

Tom 1

Listy o Zagładzie

Archiwum Getta Warszawy jest świadectwem jedynego w swym rodzaju, pośmiertnego sukcesu intelektualnego. Mimo izolacji, na podstawie niepełnych, wyrywkowych i niejednokrotnie spóźnionych informacji o losie gett regionalnych, ekipa Ringelbluma stosunkowo wcześnie dokonała rozpoznania charakteru hitlerowskiej zagłady Żydów. Nie ograniczając się do tzw. makrohistorii badacze konspiracyjnego Archiwum Getta odważnie sięgnęli po problematykę mikrohistorii – losów przeżyć, duchowego świata jednostek w obliczu narodowej katastrofy. W listach o Zagładzie, pożegnalnych listach Żydów z gett regionalnych, znalazły odbicie rozpacz i nadzieja, bunt i rezygnacja, wiara i zwątpienie ginących ludzi

Opracowała: Ruta Sakowska

Przekłady: Ruta Sakowska

Tom 2

Dzieci — tajne nauczanie w getcie warszawskim

Jak cała ludność żydowska pod okupacją niemiecką, tak i ludność warszawskiego getta walczyła w nieludzkich warunkach o przetrwanie. Wśród głównych problemów tego przetrwania znajdowała się troska o dzieci. Dzieci osierocone, głodne i wynędzniałe, wyjęte spod rygorów rodzinnych i szkolnych. Troska o te dzieci stanowiła jeden z głównych przejawów cywilnego ruchu oporu w getcie. W ruchu tym ofiarnie uczestniczyli zarówno uczeni, jak i szeregowi nauczyciele getta, niejednokrotnie sami głodni, narażeni na choroby zakaźne, borykający się z ciasnotą, brakiem książek, zeszytów, pomocy szkolnych. Próbowali dostosować swą wiedzę pedagogiczną do tych nieznanych wcześniej warunków. Próby te trwały przez cały czas do zagłady getta. W latach 1942–1943 zarówno opiekunowie dzieci getta, jak i podopieczni zginęli z ręki okupanta…

Opracowała: Ruta Sakowska

Przekłady: Sara Arm, Małgorzata Barcikowska, Michał Friedman, Tadeusz Lewandowski, Piotr Matywiecki, Ruta Sakowska

 

Tom 3

Relacje z Kresów

W trzecim tomie czytelnik znajdzie świadectwa z lat 1939–1942, dokumentujące sytuację na tych ziemiach Drugiej Rzeczpospolitej, które między wrześniem 1939 a napadem Niemiec na ZSRR 21 czerwca 1941 roku znalazły się pod okupacją sowiecką, następnie zaś przeszły we władanie niemieckie. Chodzi tu o nieco ponad 50% całego terytorium przedwojennej Polski, zamieszkiwane przez około 40% Żydów polskich. Po wrześniu 1939 roku na ziemiach tych znalazło się dodatkowo co najmniej 250 tysięcy Żydów, zbiegłych w przewidywaniu rosnących represji antyżydowskich z ziem polskich pozostających pod okupacją niemiecką. Świadectwa, jakie zgromadził w warszawskim getcie zespół Emanuela Ringelbluma, publikowane są w większości przypadków raz pierwszy.

Opracował: Andrzej Żbikowski

Przekłady: Sara Arm, Anna Ciałowicz, Julia Jakubowska, Sylwia Szymańska, Andrzej Żbikowski

 

Tom 4

Życie i twórczość Geli Seksztajn

Na początku sierpnia 1942 r. 35-letnia Gela Seksztajn artystka-malarka napisała: „Muszę zginąć, ale swoje zrobiłam. Chciałabym, aby przetrwała pamięć o moich obrazach.” Twórczość Geli Seksztajn i dzieje ocalenia jej dorobku artystycznego stanowią szczególną część historii Żydów polskich, przechowanej dzięki Emanuelowi Ringelblumowi i jego współpracownikom. Ta spuścizna artystyczna jest unikatem wśród materiałów Archiwum Ringelbluma, które obejmuje głównie materiały pisane. Ale podobnie jak one, ten zachowany zbiór dzieł sztuki stanowi zarówno świadectwo losów jednej osoby czy rodziny, jak też ilustrację losów społeczności, do której autorka należała w życiu i w śmierci. 

Opracowała: Magdalena Tarnowska

Przekłady: Sara Arm, Iwona Brzewska, Monika Polit, Ruta Sakowska, Magdalena Tarnowska

 

Tom 5

Getto warszawskie

Ukryte w przededniu zagłady, teksty dotyczące Żydowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej w Warszawie, stanowić miały stworzone z historii losów jej mieszkańców świadectwo życia codziennego dzielnicy zamkniętej. Teksty zgromadzone w tym tomie nadają imiona twarzom z zmazanych gettowych zdjęć. Oddają głos sprzedawczyni warzyw, siedzącemu pod ścianą żebrzącemu dziecku, aktorce z podrzędnego kabaretu, kłótliwemu dozorcy, ale też urzędnikom, uczonym Talmudu, literatom, działaczom społecznym i przedwojennym naukowcom i politykom. Teksty z Archiwum Ringelbluma to bezcenne świadectwo historyczne, które udziela odpowiedzi na te najtrudniejsze pytania o granice człowieczeństwa, ale pokazuje też jak mieszkańcy getta żyli, kochali, z czego się śmiali i jakie książki czytali przed snem.

Opracowała: Katarzyna Person

 

Przekłady: Sara Arm

 

Tom 6

Generalne Gubernatorstwo

Prezentowany tom zawiera materiały bardzo różnorodne. Zdecydowaną większość stanowią relacje, których autorami są przesiedleńcy oraz uchodźcy z różnych miast i miasteczek GG, przebywający w latach 1940–1942 w getcie warszawskim. Znalazły się w nim także pamiętniki, dziennik i trochę korespondencji zgromadzonej przez „Oneg Szabat”. Jest również niewielka liczba dokumentów osobistych, takich jak imienne przepustki, świadectwa zdrowia, ausweisy. Osobne miejsce zajmuje dokumentacja urzędowa: zarządzenia niemieckie, sprawozdania i protokoły rad żydowskich (RŻ), Żydowskiej Samopomocy Społecznej (ŻSS) i American Joint Distribution Committee (AJDC), korespondencja urzędowa.

Opracowała: Aleksandra Bańkowska

Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Piotr Kendziorek, Michał Koktysz, Marek Tuszewicki, Agnieszka Żółkiewska

 

Tom 7

Spuścizny

W niniejszym tomie znalazły się materiały przekazane do Archiwum Ringelbluma przez jego najbliższych współpracowników: Rachelę Auerbach, Hersza Wassera, Eliasza Gutkowskiego i Menachema Mendla Kona. Nie ma jednak wśród tych dokumentów tego, z czym działalność „Oneg Szabat” zazwyczaj identyfikujemy. Nie znajdziemy tu reportaży, memoriałów, czy wywiadów i relacji. Możemy za to przeczytać to, co je dopełnia: zaproszenie na koncert, świadectwo odwszenia, listo do rodziców. Dokumenty świadczące bardziej o tragedii dnia codziennego niż o rozmachu działalności zamkniętych w getcie intelektualistów.

Opracowała: Katarzyna Person

Przekłady: Sara Arm, Anna Ciałowicz, Michał Koktysz, Katarzyna Person, Yale Reisner, Marta Tycner-Wolicka

 

Tom 8

Tereny wcielone do Rzeszy: Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, rejencja ciechanowska, Górny Śląsk

Na tom składają się głównie relacje uchodźców zmuszonych do opuszczenia swoich domów w pierwszych tygodniach wojny oraz osób objętych akcją koncentracji Żydów w większych ośrodkach na terenach należących do Rzeszy i przesiedlenia ich z tych terenów do Generalnego Gubernatorstwa. W wielu dokumentach można spotkać wspomnienia sięgające okresu przedwojennego, krótkie szkice z historii opisywanych miast czy sprawozdania z przygotowań do wojny, 

Opracowała: Magdalena Siek

Przekłady: Sara Arm, Joanna Feldman-Kwiecień, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz

 

Tom 9

Tereny wcielone do Rzeszy: Kraj Warty

Niniejszy tom serii zawiera dokumenty dotyczące północnych i zachodnich ziem polskich, włączonych w 1939 r. przez okupanta niemieckiego do tzw. Kraju Warty. Na tom składają się głównie relacje opisujące kampanię wrześniową i pierwsze miesiące okupacji. Nie brak wśród tych świadectw opisów zbrodni dokonywanych już w pierwszych dniach wojny przez wkraczające do Polski wojska niemieckie. Autorzy relacji nie tylko pokazują prześladowania wymierzone w ludność żydowską, ale także często mówią o sytuacji ludności polskiej. 

Opracowała: Magdalena Siek

Przekłady: Sara Arm, Joanna Feldman-Kwiecień, Michał Koktysz, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz

 

Tom 10

Losy Żydów łódzkich (1939–1942)

W publikacji czytelnik znajdzie różnorodne materiały: relacje uciekinierów z Łodzi do Warszawy, zwłaszcza z pierwszych miesięcy okupacji; listy łódzkich Żydów do rodzin w Warszawie; oficjalne obwieszczenia sygnowane przez Przełożonego Starszeństwa Żydów, Mordechaja Chaima Rumkowskiego, oraz teksty jego przemówień; urzędowe zestawienia cen i wykazy zakładów pracy; karty żywnościowe i specjalne pieniądze getta łódzkiego. Zwraca uwagę zbiór anonimowych wierszy – satyr na gettową biurokrację, urzędników i samego Rumkowskiego.

Unikalnym dokumentem życia codziennego getta jest kalendarz na rok 1942 opracowany przez Szmula Rozensztajna, w którym zaznaczono rocznice „ważnych” wydarzeń w getcie łódzkim, takich jak: otwarcie ambulatorium, powołanie urzędu śledczego, utworzenie sekretariatu próśb i zażaleń w biurze prezesa oraz oczywiście dzień urodzin Przełożonego Starszeństwa Żydów.

Do książki standardowo dołączono płytę CD ze skanami oryginalnych dokumentów.

Opracowała: Monika Polit

Przekłady: Piotr Kendziorek, Monika Polit

 

Tom 11

Ludzie i prace “Oneg Szabat” 

Dokumenty zebrane w tym tomie dotyczą działalności zespołu „Oneg Szabat” – tajnej organizacji getta warszawskiego, która była swoistym instytutem naukowo-badawczym, jedyną tego typu placówką na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką. Dokumentacja jest podzielona na kilka grup. W pierwszej znalazły się materiały o charakterze personalnym, m.in. lista adresowa współpracowników „Oneg Szabat”. Do drugiej grupy włączono spisy archiwalne dokumentów zdeponowanych w zbiorach ARG. Pokazują one metody i efekty pracy zespołu, a jednocześnie informują o osobach biorących udział w jego działalności. Dokumenty z trzeciej grupy dotyczą programu naukowego zespołu. Są to konspekty, plany i ankiety służące do zbierania dokumentacji historycznej przeznaczonej do monografii naukowej o losach ludności żydowskiej podczas wojny. Dwie ostatnie grupy odnoszą się do działalności informacyjnej „Oneg Szabat”. Obejmują biuletyny „Oneg Szabat” i „Wiadomości ARG”, czyli serwisy informacyjne zbierające dane o losie różnych skupisk żydowskich na ziemiach polskich, a także najważniejsze materiały dokumentujące przebieg Zagłady: raporty o ośrodku zagłady w Chełmnie nad Nerem, raporty „Drugi etap”, „Gehenna Żydów polskich” i wreszcie raport o akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim w 1942 r.

Opracowali: Aleksandra Bańkowska i Tadeusz Epsztein

Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Aleksandra Geller, Piotr Kendziorek, Bella Szwarcman-Czarnota, Marek Tuszewicki

 

Tom 12

Rada Żydowska w Warszawie 1939–1943 

Materiał prezentowany w niniejszym tomie, w przeważającej części publikowany po raz pierwszy, dokumentuje pracę instytucji administrującej największym skupiskiem Żydów w okupowanej Europie. Publikacja obejmuje prawie wszystkie dokumenty związane z warszawskim Judenratem, które zachowały się w Konspiracyjnym Archiwum Getta Warszawy. Nie uwzględnione zostały jedynie pojedyncze pozycje publikowane już we wcześniejszych tomach serii Archiwum Ringelbluma. Tom podzielony jest na dwie zasadnicze części: do 22 lipca 1942 r. oraz po tej dacie. Moment rozpoczęcia tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej stał się tragiczną cezurą nie tylko w życiu mieszkańców warszawskiego getta, ale także w historii instytucji Rady Żydowskiej. Część pierwsza dokumentuje więc walkę społeczności żydowskiej o przetrwanie, druga ilustruje okoliczności śmierci mieszkańców warszawskiego getta. Czytelnik znajdzie w niniejszym tomie m.in. bogatą korespondencję Rady ze zwierzchnimi instytucjami niemieckimi. Niezwykle ciekawą część publikacji stanowią też dokumenty wewnętrzne Rady — materiały różnych wydziałów i agend, w tym Służby Porządkowej (m.in. rozkazy dzienne Józefa Szeryńskiego, szefa policji żydowskiej).

Opracowała: Marta Janczewska

Przekłady: Piotr Kendziorek, Sara Arm

 

Tom 13

Ostatnim etapem przesiedlenia jest śmierć: Pomiechówek, Chełmno nad Nerem, Treblinka 

Tom składa się z dwóch oddzielnych części. Pierwsza dotyczy obozu przejściowego w Pomiechówku, druga — ośrodków zagłady w Chełmnie nad Nerem i w Treblince. Liczba ofiar Chełmna i Treblinki jest nieporównywalnie większa, niemniej członkowie „Oneg Szabat” poświęcili ofiarom Pomiechówka stosunkowo dużo uwagi. Latem 1941 r., gdy do getta warszawskiego przybyli świadkowie wydarzeń w tym obozie, ośrodki w Chełmnie i Treblince jeszcze nie istniały. Współpracownicy Ringelbluma nie dysponowali też zapewne bezpośrednimi relacjami o losach Żydów na terenach zajmowanych przez Niemców po rozpoczęciu wojny z ZSRR. Dlatego wstrząsające świadectwa więźniów Pomiechówka musiały zrobić na ankieterach „Oneg Szabat” ogromne wrażenie. Bezpośredni dostęp do całej grupy świadków zbrodni dał wyjątkową okazję do sporządzenia szczegółowego opisu wydarzeń. Sytuacja taka nie powtórzyła się już później. Świadectwa o głównych ośrodkach zagłady na ziemiach polskich były zbierane od pojedynczych uciekinierów lub docierały do Warszawy za pośrednictwem osób trzecich. Relacje byłych więźniów Pomiechówka, spisane przez Salomeę Ostrowską i sygnowane przez autorów, nie tylko dostarczają informacji o tym obozie przejściowym, ale pokazują też metody pracy grupy Ringelbluma.

Opracowały: Ewa Wiatr, Barbara Engelking, Alina Skibińska

Przekłady: Sara Arm, Piotr Kendziorek, Shmuel Krakowski, Jan Leński, Magdalena Siek, Alina Skibińska

 

Tom 14

Kolekcja Hersza Wassera 

Kolekcja Wassera, której poświęcono ten tom, to zespół dokumentów przekazanych po wojnie do YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku przez Hersza Wassera, sekretarza grupy Oneg Szabat. Jest to jedyny, poza Żydowskim Instytutem Historycznym, zbiór dokumentów z Archiwum Ringelbluma i świadectwo nie tylko niezwykłego dzieła jakim były prace Oneg Szabat, ale też powojennych losów, jakie stały się udziałem tych, którzy w tym przedsięwzięciu uczestniczyli. Na tom składają się dokumenty wyłączone w 1946 r. z pierwszej części Archiwum przez Hersza Wassera oraz niepublikowane dotąd dokumenty spoza ARG, tworzone głównie na potrzeby Delegatury Rządu na Kraj.

Opracowała: Katarzyna Person

 

Przekłady: Sara Arm, Katarzyna Person, Magdalena Siek

 

Tom 15 

Wrzesień 1939. Listy kaliskie. Listy płockie

Piętnasty tom dokumentów z Archiwum Ringelbluma składa się z trzech części. Pierwsza zawiera materiały dotyczące kampanii wrześniowej 1939 r., w tym relacje żołnierzy Żydów z obozów jenieckich. Znajdziemy tu informacje o przebiegu konkretnych działań wojennych, sytuacji na froncie, losach poszczególnych jednostek wojskowych, a także wstrząsające opisy zniszczeń, śmierci i dramatów ludzkich. Warto podkreślić, że autorzy tekstów reprezentują bardzo różne stanowiska względem opisywanych wydarzeń. W drugiej części opublikowano zbiór tzw. listów kaliskich z lat 1939–1941. Jest to jedyny zbiór listów w Archiwum Ringelbluma, który został uporządkowany i spisany już w getcie warszawskim przez współpracowników „Oneg Szabat”. Niestety, zachowała się tylko część listów, przeważnie w bardzo złym stanie, gdyż uległy poważnym uszkodzeniom, przechowywane pod ziemią w latach 1942–1946. Jednak nawet w szczątkowej formie ta kolekcja jest ważnym świadectwem o losach Żydów kaliskich, w wielu przypadkach może ostatnim po nich śladem. Zbiór umieszczony w trzeciej części tomu, tzw. listy płockie, zawiera korespondencję wysyłaną w pierwszej połowie 1941 r. do getta warszawskiego przez przesiedleńców z Płocka, rozproszonych po różnych miasteczkach na Kielecczyźnie. Płocczanie pisali listy do swojego ziomkostwa w Warszawie, prosząc o pomoc materialną i wsparcie, a jednocześnie relacjonowali wciąż pogarszającą się sytuację i brak perspektyw jej poprawy.

Opracowali: Tadeusz Epsztein, Justyna Majewska, Aleksandra Bańkowska

Przekłady: Sara Arm, Tadeusz Epsztein, Piotr Kendziorek, Iga Monika Kościołek, Justyna Majewska, Magdalena Siek

 

Tom 16

Prasa getta warszawskiego: Bund i Cukunft

Niniejszy tom dokumentów zawiera tytuły prasowe wydawane przez Bund i jego młodzieżową organizację Cukunft w getcie warszawskim w latach 1940–1942. Zaprezentowano tu tytuły i numery pism zachowanych w Archiwum Ringelbluma, uzupełnione o numery i tytuły znajdujące się w innych kolekcjach archiwalnych. Dzięki temu czytelnik otrzymuje zebraną w jednym tomie całą dostępną prasę Bundu wydawaną w języku żydowskim (jidysz) i polskim. Artykuły zawierają informacje dotyczące gettowej codzienności, a także sytuacji Polaków pod okupacją niemiecką, stosunków polsko-żydowskich i działań wojennych. Poszczególne artykuły dają możliwość nie tylko poznania stanu świadomości ludzi tamtego czasu, ale też pokazują, jak szybki był wówczas obieg informacji. Zebrane w jednym tomie wszystkie obecnie dostępne numery konspiracyjnej prasy bundowskiej ukazują się po raz pierwszy w języku polskim. Wiele z nich – zniszczonych, rozproszonych po różnych kolekcjach archiwalnych – było dotychczas niedostępnych dla czytelnika, nawet specjalisty. Ich edycja wypełnia istotną lukę w badaniach poświęconych działalności Bundu i jego młodzieżowych organizacji w okresie II wojny światowej.

Opracowały:

Część I Bund – Martyna Rusiniak-Karwat

Część II Cukunft – Alicja Jarkowska-Natkaniec 

Przekłady: Anna Ciałowicz, Alicja Gontarek, Agata Kondrat, Martyna Rusiniak-Karwat, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz

 

Tom 17

Prasa getta warszwskiego: Poalej Syjon Lewica i Poalej Syjon Prawica

Niniejszy tom Archiwum Ringelbluma obejmuje prasę reprezentującą ruch poalejsyjonistyczny, stanowiący swoistą syntezę socjalizmu i nacjonalizmu. Składają się na niego periodyki: „Awangard”, „Awangarda Młodzieży”, „Bafrajung”, „Jugnt Ruf”, „Nasze Hasła”, „Nowe Tory” oraz „Unzer Weg”. Prasa ta ma wszelkie cechy wydawnictw propagandowo-politycznych. Prezentowane w niej treści można podzielić na trzy zasadnicze segmenty: komunikaty wojenne, teksty omawiające sytuację bieżącą ludności żydowskiej oraz publicystykę ideologiczno-historyczną. Teksty, co do zasady, są anonimowe, podpisywane zbiorczo (organizacyjnie), niekiedy inicjałami lub pseudonimami. Najbardziej widoczną cechą prezentowanej w niniejszym tomie prasy jest jej wysoki stopień zideologizowania. Autorzy wszystkie dostępne dane faktograficzne, tak historyczne, jak i odnoszące się do rzeczywistości zastanej, interpretują głównie pod kątem wyznawanej idei socjalistyczno-syjonistycznej. Stąd nieustannie akcentowana rola Związku Radzieckiego w walce z niemieckim faszyzmem czy też niebywale nadreprezentowana kwestia palestyńska.

Opracowali: Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Maciej Wójcicki

Przekłady: Anna Ciałowicz, Agata Kondrat, Magdalena Siek, Sylwia Szymańska-Smolkin, Marcin Urynowicz, Maciej Wójcicki

 

Tom 18

Prasa getta warszawskiego: Haszomer Hacair

Opracowanie: Ewa Koźmińska-Frejlak, Magdalena Siek

Przekłady: Maja Gąssowska, Blanka Górecka, Monika Polit, Magdalena Siek, Bella Szwarcman-Czarnota

 

Tom 19

Prasa getta warszawskiego: Hechaluc Dror i Gordonia

Kolejny tom z serii Archiwum Ringelbluma prezentuje prasę wydawaną przez Dror i Gordonię – dwie organizacje młodzieżowe, których profil ideowy można określić mianem „niemarksistowskiej lewicy syjonistycznej” lub „syjonizmu pracy”. Publikowany zespół obejmuje ocalałe numery siedmiu tytułów: pięciu wydawanych przez Dror – „Le Madrich”, „Dror”, „Dror-Wolność”, dwie serie „Jedies”, oraz dwóch wydawanych przez Gordonię – „Słowo Młodych” oraz „Ojsdojer”. Prasę gordonistyczną uzupełnia broszura „Z problematyki ruchu w chwili obecnej”, wydana przez Komendę Naczelną tej organizacji w marcu 1942 r. Zawiera ona wyłącznie artykuły opublikowane w „Słowie Młodych”, w tym dwa teksty drukowane w niezachowanych, wczesnych numerach. Do tomu włączony został również sporządzony przez Icchaka Cukiermana „Notatnik wykładów i prac samodzielnych odbywających się na seminarium Hechaluc”, pozwalający zyskać wgląd w formy działania i intelektualne inspiracje środowiska Dror.

Opracowali: Piotr Laskowski, Sebastian Matuszewski

Przekłady: Eleonora Bergman, Daria Boniecka-Stępień, Agnieszka Olek, Monika Polit, Ruta Sakowska, Magdalena Siek, Bella Szwarcman — Czarnota, Marek Tuszewicki, Marcin Urynowicz, Agnieszka Żółkiewska

 

Tom 20

Prasa getta warszawskiego: ugrupowania prawicowe

Niniejszy tom zawiera materiały prasowe powstałe zasadniczo w Warszawie w latach 1940–1943. Obejmuje: niewielkie pisemko „A kol in der midbar” o charakterze ściśle religijnym wydane przez Agudat Izrael; czasopisma syjonistyczne „HaMedina”, „Magen Dawid”, „Szwiw” i „Undzer Hofnung”; czasopisma asymilatorskie „Żagiew”, „Biuletyn Informacyjny – Żagiew” oraz „Komendant Główny Organizacji Żagiew. Odezwa”. Prezentowany materiał jest bardzo zróżnicowany pod względem tematycznym, językowym i proweniencyjnym (a także graficznym). Poszczególne czasopisma dzieli nie tylko język (żydowski, hebrajski, polski), ale też spojrzenie na otaczającą rzeczywistość: od interpretowania sytuacji w kategoriach wyłącznie religijnych, poprzez postrzeganie wszystkiego w kontekście idei syjonistycznej i przyszłego państwa żydowskiego, aż po koncentrowanie się na sprawach polskich i walce z wrogiem. Jedynym łącznikiem jest umowne umiejscowienie środowisk stojących za poszczególnymi tytułami po prawej stronie sceny politycznej. Jest to jednak prawica, którą dzieli wszystko, co dla każdej „normalnej” prawicy najważniejsze, czyli religia, narodowość i język.

Opracował: Marcin Urynowicz

Przekłady: Marcin Urynowicz

 

Tom 21

Prasa getta warszawskiego: radykalna lewica niesyjonistyczna

Prezentowany tom obejmuje konspiracyjne pisma wydawane przez trzy grupy ideowo-polityczne: trockistów, Polskich Socjalistów i komunistów oraz przez Blok Antyfaszystowski, będący pierwszą próbą porozumienia środowisk lewicy w getcie warszawskim. Podtytuł tomu: radykalna lewica niesyjonistyczna jest próbą ujęcia tego, co zarazem łączy wszystkie trzy – pozostające w ideowych sporach – grupy i odróżnia je od, z jednej strony, Bundu, z drugiej zaś – syjonistycznej lewicy (Poalej Syjon Lewica, Haszomer Hacair).

Publikowany zespół obejmuje siedem tytułów prasowych: trockistowski „Czerwony Sztandar” i „Przegląd Marksistowski”, wydawane przez Polskich Socjalistów „Podziemne Ghetto”, komunistyczne „Morgn Fraj”, „Morgn Frajhajt” oraz „Fraje Prese”, wreszcie jeden numer pisma Bloku Antyfaszystowskiego – „Der Ruf”. Tom uzupełnia ulotka pierwszomajowa wydana przez trockistów w 1942 r. oraz biuletyn niewiadomego autorstwa, przygotowany po 18 kwietnia 1942 r.

Opracowali: Piotr Laskowski, Sebastian Matuszewski

Przekłady: Magdalena Siek, Anna Szyba, Maciej Wójcicki

 

Tom 22

Prasa getta warszawskiego: wiadomości z nasłuchu radiowego

Od drugiej połowy 1941 aż do 16 lipca 1942 roku aktywiści Ha-Szomer ha-Cair – Szmuel Bresław, Mordechaj Anielewicz, Mira Fuchrer i ich współpracownicy – prowadzili w getcie warszawskim stację nasłuchów radiowych. Przez większość tego czasu mieściła się ona w zakonspirowanym mieszkaniu przy ul. Pawiej 11 m. 20. Notatki z wiadomości radiowych nadawanych przede wszystkim z Londynu i Moskwy nasłuchujący wydawali w formie powielanych biuletynów. Za ich popularnością stał przede wszystkim głód informacji mieszkańców getta odciętych od wiarygodnych doniesień. Wraz z rozwojem sytuacji wojennej i napływającymi wiadomościami dotyczącymi niemieckich zbrodni, Żydzi w getcie warszawskim coraz bardziej zdawali sobie sprawę, że ich los jest ściśle spleciony z przebiegiem wojny, a komunikaty z frontów były dla nich swoistym „oknem na świat”.

W niniejszym tomie opublikowano przeszło 100 numerów „Wiadomości i Komunikatów” oraz relację Szmuela Bresława dotyczącą dziejów stacji nasłuchów. Wydane zostały tu także przechowane w Archiwum Ringelbluma notatki z nasłuchów radiowych pochodzące z innych, w większości niezidentyfikowanych źródeł. Obejmują one okres od stycznia 1941 do stycznia 1943 roku.

Opracowali: Maria Ferenc Piotrowska, Franciszek Zakrzewski

 

Tom 23

Dzienniki z getta warszawskiego

Niniejszy tom zawiera dzienniki i zapiski z getta warszawskiego. Obejmuje autografy i rękopisy anonimowe, bezpośrednie relacje autorów oraz teksty osób trzecich spisane przez współpracowników „Oneg Szabat”. Najobszerniejszym dokumentem jest dziennik Abrahama Lewina, należącego do grona najbliższych współpracowników Emanuela Ringelbluma. Zachowały się również zapiski innych członków „Oneg Szabat”, np. Jechiela Górnego, Eliasza Gutkowskiego, Menachema Mendela Kohna, Sz. Szajnkindera, Mordechaja Szwarcbarda, Nechemiasza Tytelmana. Dla losów Archiwum Ringelbluma niezwykle ważne są zapiski Dawida Grabera i Nachuma Grzywacza, rejestrujące dramatyczny przebieg zakopywania (na przełomie lipca i sierpnia 1942 r.) pierwszej części ARG. Prezentowane relacje poświęcone są głównie gettu warszawskiemu, ale nie brakuje w nich opisu wydarzeń rozgrywających się poza stolicą. Teksty zebrane w tym tomie pokazują, jak różnorodny był sposób relacjonowania czasów Zagłady. Jedni starali się nadać swoim zapiskom możliwie obiektywny charakter, przedstawiając jedynie konkretne wydarzenia, inni nie potrafili lub nie chcieli skrywać swoich emocji i doznań.

Opracowali: Katarzyna Person, Zofia Trębacz, Michał Trębacz

Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Aleksandra Geller, Agata Kondrat, Adam Rutkowski, Magdalena Siek

 

Tom 24

Obozy pracy przymusowej

Tom zawiera dokumenty dotyczące obozów pracy przymusowej dla Żydów. Są to głównie relacje uczestników wydarzeń, uzupełniają je dokumenty urzędowe, w tym oficjalne sprawozdania Żydowskiej Samopomocy Społecznej, Jointu i warszawskiej Rady Żydowskiej do obozów. Dokumenty obejmują zasadniczo okres lato 1940 – lato 1941, kiedy tymczasowe obozy pracy były masowo zakładane przez Niemców, a Judenraty wypracowywały metody poboru robotników oraz opieki nad nimi. Tom składa się z dwóch części. W pierwszej znalazły się dokumenty „przekrojowe”, odnoszące się do wielu miejscowości z różnych dystryktów, oraz takie, które opisują zagadnienia wstępne (m. in. łapanki do obozów). Część druga prezentuje dokumenty w porządku administracyjno-geograficznym. Z oczywistych względów przeważają relacje dotyczące miejsc, w których pracowali Żydzi warszawscy. Najwięcej relacji pochodzi z kompleksu obozów tymczasowych: bełżeckiego, chełmsko-włodawskiego, kampinoskiego oraz z Wilgi (pow. Garwolin). Są to zatem te obozy, które przyniosły najkrwawsze żniwo, o najtrudniejszych warunkach, co zostało gruntowanie udokumentowane na kartach relacji. Liczba relacji obozowych na tle innych dokumentów z ARG (ponad 80 jednostek archiwalnych) odzwierciedla wagę problemu dla społeczności żydowskiej tego czasu i dokumentuje zasadniczy wpływ, jaki na życie Żydów miał bezwzględnie egzekwowany przymus pracy na rzecz Niemców.

Opracowała: Marta Janczewska

Przekłady: Sara Arm, Daria Boniecka, Anna Ciałowicz, Piotr Kendziorek, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz, Maciej Wójcicki

 

Tom 25

Pisma rabina Kalonimusa Szapiro

Zawarte w niniejszym zbiorze teksty rabina Kalonimusa Kalmana Szapiry, cadyka z Piaseczna, pod wieloma względami odbiegają od tego, co znalazło się w innych tomach Archiwum Ringelbluma. Spisane hebrajszczyzną rabiniczną dzieła charyzmatycznego chasydzkiego cadyka powstały w znakomitej większości w okresie przedwojennym. Autor, który przed wybuchem II wojny światowej był poważanym pedagogiem, a także prowadził jedną z największych jesziw w Warszawie, przygotowywał je do publikacji. Skierowane do młodzieży oraz wychowawców podręczniki prezentują podstawy chasydyzmu. Często przedstawiają ten nurt judaizmu w obrazowy i nowatorski sposób, niejednokrotnie wskazując nękające go problemy i możliwe rozwiązania. W tomie znajdziemy też osobiste zapiski Szapiry. Rzucają one światło na różne aspekty duchowości i religijności chasydzkiej, jak również zdradzają szczegóły z prywatnego życia cadyka.

Po wybuchu wojny Szapiro trafił do getta warszawskiego, gdzie kontynuował działalność kaznodziejską i wspierał mieszkańców getta zarówno duchowo, jak i materialnie. Stracił najbliższą rodzinę w wyniku działań wojennych we wrześniu 1939 r. i w tzw. wielkiej akcji w 1942 r. Zginął w obozie w Trawnikach w listopadzie 1943 r. Jego spuścizna do dziś inspiruje teologów, filozofów, historyków i innych badaczy.

Opracowała: Marta Dudzik-Rudkowska

Przekłady: Marta Dudzik-Rudkowska, Maciej Tomal

 

Tom 26

Utwory literackie z getta warszawskiego

Tom obejmuje literacką spuściznę getta warszawskiego zachowaną w Archiwum Ringelbluma. Ukazuje różne oblicza życia artystycznego „miasta za murem”. Zaświadcza o bogatym, wielojęzycznym repertuarze imprez kulturalnych, które pomagały mierzyć się z okropieństwami codzienności: represjami, głodem, wszechobecną śmiercią.

Utwory powstałe w warunkach zamknięcia – zarówno wysokich lotów poezja, proza i dramat, jak też przyśpiewki tworzone w aresztach i szopach – służyły w równym stopniu twórcom i odbiorcom, wyznaczając przestrzeń spontanicznej twórczości.

Niniejszy tom zawiera również przekład jedynej wydanej drukiem przez podziemie getta antologii literackiej Pajn un gwure (Męka i bohaterstwo) oraz niezwykły zbiór tekstów folkloru, żywe echo warszawskiej ulicy, odciętej od reszty miasta.

Opracowali: Agnieszka Żółkiewska, Marek Tuszewicki

Przekłady: Sara Arm, Anna Ciałowicz, Maja Gąssowska, Aleksandra Geller, Michał Koktysz, Agata Kondrat, Iga Kościołek, Jan Leński, Blanka Nissan, Magdalena Siek, Anna Szyba, Karolina Szymaniak, Sylwia Szymańska-Smolkin, Marek Tuszewicki, Agnieszka Żółkiewska

 

Tom 27

Żydowska Samopomoc Społeczna w Warszawie (1939-1943)

Żydowskiej Samopomocy Społecznej przyszło działać w warunkach wojennych, w sytuacji nieustannych niedoborów i planowej niemieckiej polityki wyniszczenia ludności żydowskiej. Organizacja ta była ważnym elementem życia społecznego getta warszawskiego, nie tylko z powodu świadczonej pomocy, lecz także działalności kulturalnej i politycznej. Jej aktywność była często sprzeczna z polityką oficjalnej administracji getta. Wśród działaczy ŻSS znalazło się wielu współpracowników „Oneg Szabat”, w tym Emanuel Ringelblum, Menachem Mendel Kohn i Menachem Linder.

Tom obejmuje dokumenty urzędowe związane ze świadczeniem pomocy, listy osób ubiegających się o wsparcie, a także opracowania i teksty o charakterze publicystycznym, w tym krytyczne wobec organizacji. Pozwalają one poznać tryb pracy organizacji, usłyszeć głosy jej działaczy oraz ludzi liczących na jej pomoc.

Opracowały: Aleksandra Bańkowska, Maria Ferenc Piotrowska

Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Daria Boniecka-Stępień, Maja Gąssowska, Aleksandra Geller, Iga Kościołek, Joanna Lisek, Magdalena Siek, Anna Szyba

 

Tom 28

Cwi Pryłucki. Wspomnienia (1905–1939)

Tom zawiera spisane w getcie warszawskim wspomnienia Cwi Pryłuckiego (1862–1942), publicysty, jednego z pionierów prasy żydowskiej. Wspomnienia te zachowały się (niestety nie w komplecie) w oryginale, spisane odręcznie w dwunastu zeszytach. Zachowane zeszyty obejmują lata 1905–1939. Akcja rozpoczyna się w chwili, gdy Cwi Pryłucki, otrzymawszy w Petersburgu koncesję na wydawanie żydowskiego dziennika, przenosi się do Warszawy, po czym rozwija się chronologicznie aż do wybuchu II wojny światowej. Pryłucki omawia kolejne inicjatywy prasowe, w których brał udział. Bardzo dużo uwagi poświęca ruchowi syjonistycznemu i osadnictwu żydowskiemu w Palestynie, często wspomina przy tym własną działalność publicystyczną. Po wojnie wspomnienia Pryłuckiego, jako że nie dotyczyły okupacji niemieckiej, nie znalazły się w kręgu zainteresowań badaczy Zagłady – a to oni głównie korzystali z materiałów ARG. Jako pierwszy zainteresował się nimi Marian Fuks, zbierający w latach 70. XX w. materiały do monografii o prasie żydowskiej w Warszawie, z jego inicjatywy w 1983 r. publikowano je w odcinkach na łamach „Fołks-Sztyme”. Nie było to jednak wydanie kompletne – pominięto w nim wszystkie dopiski i uzupełnienia znajdujące się na luźnych kartkach. Jedyna istniejąca analiza wspomnień Pryłuckiego wyszła spod pióra izraelskiego jidyszysty Nathana Cohena. Jednak opublikowana tylko po hebrajsku i w dodatku w tomie zbiorowym, jest praktycznie niedostępna przeciętnemu polskiemu czytelnikowi. Niniejsze wydanie jest więc pierwszą pełną edycją wspomnień Cwi Pryłuckiego.

Opracowała: Joanna Nalewajko-Kulikov

Przekład: Agata Kondrat

 

Tom 29

Pisma z getta Emanuela Ringelbluma

Nowy przekład wszystkich zidentyfikowanych do dziś notatek Emanuela Ringelbluma spisywanych między wrześniem 1939 a styczniem 1943 r., i zaopatrzonych w nowy aparat krytyczny. Przyjęta perspektywa edytorska zwraca uwagę na notatki Ringelbluma jako na piśmienną praktykę życia codziennego i osadza je w kontekście pozostałych materiałów Archiwum Getta Warszawskiego, dla którego stanowiły one inspirację i punkt wyjścia.

Opracowała: Joanna Nalewajko-Kulikov

Przekłady: Daria Boniecka-Stępień, Agata Kondrat

 

Tom 29a

Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra

W lutym 1943 r., po ukryciu drugiej części Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego, Emanuel Ringelblum opuścił getto, aby odtąd pozostać w ukryciu, zapewne z nadzieją doczekania końca wojny. Wraz z żoną i synem oraz ponad trzydziestoma uciekinierami znaleźli schronienie w kryjówce przy ul. Grójeckiej 79. Pomimo niezwykłej ofiarności i zapobiegliwości państwa Wolskich, gospodarzy posesji, warunki życia były bardzo trudne. Twórca Archiwum zdołał jednak napisać tam ważne teksty. Jest wśród nich esej o stosunkach polsko-żydowskich, w którym wiele stwierdzeń do dziś nie straciło aktualności. Jest ponad osiemdziesiąt dłuższych i krótszych życiorysów współpracowników oraz przyjaciół Ringelbluma. Są wreszcie jego i żony Judyty listy do Adolfa i Basi Bermanów. To właśnie oni przechowali wszystkie dokumenty, które zamieszczamy w tym tomie.

 

Tom 30

Pisma Chaskiela Wilczyńskiego

Chaskiel (Jecheskiel, Haskiel, Henryk) Wilczyński należy do najmniej znanych współpracowników „Oneg Szabatˮ. Jego dorobek przedwojenny z dziedziny krytyki literackiej uległ zapomnieniu, a prace na temat historii Żydów polskich w pierwszej połowie XIX wieku, zamieszczone w niniejszym tomie, nie były nigdy publikowane. Wilczyński pokazał w nich, jak bardzo Żydom zależało na normalnym życiu w Polsce, bez wyrzekania się własnego języka, kultury i świadomości, i jak bardzo im to utrudniano. Dokumentował walkę Żydów o prawa obywatelskie, o prawo do uprawiania wolnych zawodów, o możliwość służby w wojsku i możliwość pracy na roli. Wartość jego prac podnoszą także źródła, z których korzystał; część z nich uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. W getcie warszawskim Wilczyński był administratorem domu przy ulicy Ogrodowej 43. Zamieszczone w niniejszym tomie związane z tym dokumenty, ilustrujące los ludzi poddanych niemieckiej machinie biurokratycznej w trakcie przesiedleń do getta i redukcji granic getta, to materiał unikalny, dotąd zupełnie nieznany.

Opracowali: Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein

Przekłady: Magdalena Siek, Tadeusz Epsztein

 

Tom 31

Pisma Pereca Opoczyńskiego

Trzydziesty pierwszy tom pełnej edycji Archiwum Ringelbluma zawiera dokumenty osobiste, korespondencję oraz rękopisy i utwory drukowane dziennikarza, prozaika i poety Pereca Opoczyńskiego (1892–1943). Zgromadzono w nim legitymacje wydawane Opoczyńskiemu przez redakcje gazet, w których pracował, jego bilety wizytowe, a także pojawiające się w żydowskiej prasie powinszowania z okazji narodzin jego dzieci oraz kondolencje, kiedy jego potomstwo, cierpiąc na nieuleczalne wówczas choroby, zmarło. Wśród publikowanych dokumentów znalazły się listy autorstwa Opoczyńskiego oraz korespondencja kierowana do niego przez redaktorów pism i wydawców. Tom w znacznej mierze wypełniają utwory literackie pisane zarówno przed drugą wojną światową, jak i w czasie okupacji. W pierwszej jego części zatytułowanej Pisma przedwojenne czytelnik znajdzie opowiadania chasydzkie, teksty obozowe z czasów niewoli autora, w którą popadł jako carski żołnierz, miniatury poświęcone świętom żydowskim i nauczaniu religijnemu, a także ekspresjonistyczne utwory prozą, wiersze oraz reportaże, opowiadania i obrazki z życia Żydów w wielkich ośrodkach miejskich i na prowincji. Wśród Pism wojennych umieszczone zostały zachowane fragmenty Kroniki getta, gettowe reportaże, sprawozdania i raporty. Większość prezentowanych w tomie dokumentów nie była wcześniej tłumaczona ani publikowana.

Opracowała: Monika Polit

Przekłady: Daria Boniecka-Stępień, Agnieszka Jawor-Polak, Michał Koktysz, Monika Polit, Jacek Sawicki

 

Tom 32

Pisma rabina Szymona Huberbanda

W eseju pisanym pod koniec 1943 r. Emanuel Ringelblum wspominał: „Od razu w pierwszych miesiącach po podjęciu przeze mnie pracy w »Oneg Szabat« przyciągnąłem kilku ludzi do współpracy, ale nie było z tego wielkiego pożytku. Dopiero w osobie młodego historyka, rabina Szymona Huberbanda, »Oneg Szabat« pozyskał jednego ze swych najlepszych współpracownikówˮ.

Huberband stracił swoją najbliższą rodzinę już w czwartym dniu wojny. Potem dokumentował wszelkie tragedie, wszelkie rodzaje śmierci, jakie na okupowanych ziemiach polskich spotkały Żydów tylko za to, że nimi byli. Skrupulatnie opisywał proces niszczenia wielowiekowego dorobku gmin żydowskich w niemal sześćdziesięciu miejscowościach pozawarszawskich. Zginął w Treblince w lecie 1942 r.

W pośmiertnym wspomnieniu napisał o nim Menachem Kon: „Będąc wielkim uczonym w Torze, biegłym w kodeksach prawnych i komentarzach rabinicznych, człowiekiem ściśle przestrzegającym praw religijnych, żarliwym chasydem o gorącym sercu, używał przy tym trzeźwego rozumuˮ.

Opracowała: Anna Ciałowicz

Przekłady: Anna Ciałowicz, Blanka Nissan, Magdalena Siek

 

Tom 33

Getto warszawskie cz. I

Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”.

Redakcja naukowa: Tadeusz Epsztein i Katarzyna Person

Opracowanie dokumentów: Tadeusz Epsztein, Alicja Jarkowska-Natkaniec, Izabela Łach, Justyna Majewska, Katarzyna Person, Agnieszka Reszka, Dagmara Swałtek, Monika Taras, Michał Trębacz, Zofia Trębacz

Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Tatiana Berenstein, Daria Boniecka-Stępień, Anna Ciałowicz, Maja Gąssowska, Aleksandra Geller, Agata Kondrat, Jan Leński, Izabela Łach, Justyna Majewska, Ruta Sakowska, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz

 

Tom 34

Getto warszawskie cz. II

Niniejszy tom zawiera bardzo zróżnicowane − zarówno tematycznie, jak i formalnie − dokumenty ukazujące złożoną rzeczywistość getta warszawskiego. Duża część materiałów dotyczy spraw ekonomicznych. Są to opracowania problemowe odnoszące się do żydowskiego życia gospodarczego, analizy sytuacji żydowskiego rzemiosła, działalności żydowskich zakładów produkcyjnych oraz zmian, jakie w tych dziedzinach przyniosły wojna i okupacja, zestawienia statystyczne dotyczące struktury zawodowej i liczby osób wysyłanych do obozów pracy, handlu i szmuglu, eksportu artykułów wytwarzanych w getcie, wahań cenowych, podatków i innych obowiązkowych opłat itp.. Inne dokumenty ukazują życie społeczno-polityczne (np. Protokoły z zebrań Komitetów Domowych, ogłoszenia, apele do mieszkańców, sprawozdania z działalności partii politycznych, organizacji podziemnych, odezwy, obwieszczenia, wezwania do walki, wojskowe instrukcje szkoleniowe). W tomie znalazły się również materiały związane z działalnością żydowskiej Służby Porządkowej oraz Żydowskiego Pogotowia Ratunkowego. Tomy 33 i 34, publikowane pod ogólnym tytułem Getto warszawskie (cz. I i II), zostały pomyślane jako pewna całość – obejmują bowiem dokumenty odnoszące się do różnych aspektów codziennego funkcjonowania getta warszawskiego. Dokumenty te zostały podzielone na następujące rozdziały: cz. I (t. 33): Obrazy getta, Wychowanie i edukacja, Życie religijne, Uchodźcy i przesiedleńcy, Walka z tyfusem, Listy, Prześladowanie i Zagłada, cz. II (t. 34): Statystyka, Gospodarka, Szopy, Praca przymusowa, Komitety Domowe, Organizacje polityczne i społeczne, konspiracja, Żydowska Służba Porządkowa, „Trzynastka”. 

Redakcja naukowa: Tadeusz Epsztein

Opracowanie dokumentów: Tadeusz Epsztein, Alicja Jarkowska-Natkaniec, Izabela Łach, Justyna Majewska, Katarzyna Person, Agnieszka Reszka, Dagmara Swałtek, Monika Taras, Michał Trębacz, Zofia Trębacz

Przekłady: Sara Arm, Aleksandra Bańkowska, Tatiana Berenstein, Daria Boniecka-Stępień, Anna Ciałowicz, Maja Gąssowska, Aleksandra Geller, Agata Kondrat, Jan Leński, Izabela Łach, Justyna Majewska, Ruta Sakowska, Magdalena Siek, Marcin Urynowicz

 

tom 35

Emanuel Ringelblum, Żydzi w Warszawie. Część druga: 1527-1795

Emanuel Ringelblum żyje w naszej pamięci przede wszystkim jako twórca Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego. Jednak najważniejszym dla niego zagadnieniem badawczym, któremu poświęcił znaczną część życia, były dzieje Żydów w Warszawie w okresie staropolskim. Temat ten należał wówczas do słabo zbadanych, a jednocześnie bardzo atrakcyjnych, zarówno ze względu na obszerną bazę źródłową, jak i z powodu roli warszawskiej społeczności żydowskiej w dziejach polskich Żydów.

Opracował: Paweł Fijałkowski

Przekłady: Magdalena Siek, Anna Szyba, Magdalena Bendowska, Kazimierz Pacuski, Zofia Pacuska

 

tom 36

Kazania rabina Kalonimusa Szapiro

Opracował: Daniel Reiser

Przekłady: Regina Gromacka

 

Przewodnik i katalog po Archiwum Ringelbluma (w języku angielskim)

Opracowali: Robert Moses Shapiro, Tadeusz Epsztein

Wstęp: Samuel D. Kassow

Indiana University Press

Publikacja dostępna jest tutaj.