Konkurs im. Majera Bałabana

Żydowski Instytut Historyczny co dwa lata organizuje Konkurs im. Majera Bałabana na najlepsze prace magisterskie i doktorskie o Żydach i Izraelu. Ostatnia edycja miała miejsce w 2022 roku.

Pomysł Konkursu narodził się w Żydowskim Instytucie Historycznym w 1990 r. Uznaliśmy wówczas, że jest to potrzeba chwili. Po przełomie ustrojowym zaczęły powstawać prace z zakresu humanistyki, które przełamywały rozliczne tabu kultywowane w poprzedniej epoce. Jedną z takich białych plam były dzieje Żydów w Polsce. Wiedzieliśmy, że w różnych ośrodkach naukowych młodzi badacze podejmują ten temat, jednak nie bardzo było wiadomo gdzie i jakie prace powstają. Chcieliśmy, by ŻIH stał się miejscem, gdzie te prace mogłyby być przechowywane, służąc innym. Tak się też stało – nasze archiwum zgromadziło obszerną kolekcję prac konkursowych. Dziś możemy z dumą powiedzieć, że nasz Instytut stał się jedynym w Polsce centrum informacji o kierunkach podejmowanych badań w tematyce żydowskiej.

Mieliśmy ambicję, by dzięki konkursowi ŻIH miał wpływ na merytoryczny poziom badań nad dziejami i kulturą Żydów. To także się udało. Wielu uczestników naszych konkursów kontynuowało badanie tematyki żydowskiej, z sukcesem realizując kariery naukowe. Można wymienić prof. Grzegorza Berendta, który dostał w pierwszym konkursie (1991) wyróżnienie za pracę magisterską, a w trzecim – za doktorat. Obecnie kontynuuje swoje badania jako profesor na Uniwersytecie Gdańskim, szefując jednocześnie gdańskiemu oddziałowi Instytutu Pamięci Narodowej. Nagrodę otrzymała Bożena Szaynok, która jest obecnie profesorem na Uniwersytecie Wrocławskim, Eugenia Prokop-Janiec i Michał Galas — obecnie profesorowie UJ oraz prof. Wacław Wierzbieniec, obecnie rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jedna z laureatek Trzeciego Konkursu, Barbara Engelking, obecnie profesor, założyła Centrum Badań nad Zagładą Żydów. Inny uczestnik, Edward Kopówka jest teraz kierownikiem Muzeum w Treblince, a Sławomir Żurek stworzył Pracownię Literatury Polsko-Żydowskiej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim im. Jana Pawła II.

Staramy się podtrzymywać kontakty z laureatami, dzięki czemu wiemy, że niektórzy, choć nie pracują naukowo, to działają — jako nauczyciele lub działacze społeczni — w swoich środowiskach na rzecz propagowania wiedzy o dziejach i kulturze żydowskiej oraz poprawy stosunków polsko-żydowskich. 

Od roku 2009 roku konkurs ŻIH nosi imię profesora Majera Bałabana, wybitnego historyka polskich Żydów. 

(na podstawie tekstu dr Aliny Całej, towarzyszącego ogłoszeniu wyników V Edycji Kunkursu)

O patronie konkursu

Urodzony we Lwowie w 1877 roku Majer Bałaban jako pierwszy zastosował nowoczesne metody naukowe do badań nad dziejami polskiego żydostwa, przyczyniając do wielkiego postępu historiografii polskich Żydów. Uważał, czemu dawał wyraz w swoich książkach i artykułach, że społeczność polskich Żydów należała do najważniejszych i najbardziej twórczych w dziejach żydostwa na całym świecie. Jego prace o Żydach lwowskich, krakowskich i lubelskich stanowią po dziś dzień istotne kompendia wiedzy na ten temat. Podkreślał znaczenie badań historii polsko-żydowskiej zarówno jako integralnej części powszechnych dziejów Żydów, jak i kluczowego składnika historii Polski.

W czasie I wojny światowej służył jako rabin wojskowy w Lublinie. W okresie międzywojennym nauczał, kierował Seminarium Rabinicznym w Warszawie, wykładał na Uniwersytecie Warszawskim i w Instytucie Nauk Judaistycznych, którego tradycje pielęgnuje do dziś, mieszczący się w jego dawnym gmachu Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma. Nawet podczas okupacji hitlerowskiej, uwięziony w warszawskim getcie, Bałaban nie zaprzestał pracy naukowej. Zmarł na przełomie 1942 i 1943 roku.

Zobacz też: „Czytałem po kolei wszystko”. Majer Bałaban – wybitny historyk polskich Żydów