Menu
- Aktualności
- Wydarzenia
- Oneg Szabat
- Zbiory
- Nauka
- Wystawy
- Edukacja
- Wydawnictwo
- Genealogia
- O Instytucie
- Księgarnia na Tłomackiem
- Czasopismo „Tłomackie 3/5"
- Kwartalnik Historii Żydów
Znaczki pocztowe wydane z okazji piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim, na których wykorzystano projekt plakatu Henryka Hechtkopfa, zbiory ŻIH
Z okazji czwartej i piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim Centralny Komitet Żydów Polskich, we współpracy z Żydowskim Towarzystwem Krzewienia Sztuk Pięknych, zorganizował konkurs na plakat upamiętniający walczących w getcie bojowników. W rozesłanych do prasy i środowisk artystycznych komunikatach umieszczono informację o kryteriach konkursowych, do których należało m.in. zobrazowanie „heroizmu walczących Żydów w ghetcie”, a także zawarcie w projekcie ustalonego tytułu, zapisanego w jidysz i w drugim dowolnym języku. W 1947 roku treść hasła brzmiała: „Bojownikom o godność Narodu Żydowskiego w czwartą rocznicę powstania w ghetcie warszawskim 19.4.1943”, a rok później: „Oni walczyli za nasz honor i wolność, 19.IV.1943 – 19.IV.1948”.
Pięć lat po ostatnim konkursie nadesłane projekty afiszy zostały przekazane przez Józefa Sandla, prezesa ŻTKSP, do zbiorów muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego, gdzie są przechowywane do dziś. Zachowane plakaty, pomimo różnic formalnych, są spójnym zestawem prac powstałych w boleśnie doświadczonym Zagładą oraz wojną środowisku artystycznym i stanowią unikalny zbiór tużpowojennych reprezentacji powstania.
Z uwagi na anonimowość konkursu plakaty były opatrzone „godłem”, czyli zapisanym na rewersie plakatu pseudonimem. W tym roku, w związku z pracami nad organizowaną w ŻIH wystawą upamiętniającą osiemdziesiątą rocznicę powstania, udało się zidentyfikować wielu biorących udział w konkursie artystów i ujawnić nieznanych wcześniej autorów plakatów. Swoje projekty nadsyłali zarówno mniej znani twórcy, jak i docenieni artyści, tacy jak Ignacy Witz, Adam (Aron) Muszka, Tadeusz Trepkowski, Józef Bau, Eryk Lipiński lub Tadeusz Gronowski – pionier nowoczesnego plakatu. Rocznicowe afisze tworzyli również studenci szkół artystycznych, do których w tych czasach należeli m.in. Andrzej Wajda i Konrad Nałęcki, a także Judyta Sobel. Najbardziej docenionym przez jury twórcą został Henryk Hechtkopf, który złożył projekty na oba konkursy. Artysta był z wykształcenia prawnikiem; w Zagładzie stracił całą rodzinę, a sam przeżył wojnę w Związku Radzieckim. W swojej twórczości często odwoływał się do materii ruin jego rodzinnego miasta Warszawy – zgliszcza getta były bohaterem zarówno projektów jego plakatów, jak i kreślonego piórkiem cyklu rysunków z 1947 roku. Plakat, który przygotował z okazji czwartej rocznicy powstania, pomimo iż nie dostał nagrody, został dodatkowo wyróżniony. Przedstawia wyciągniętą z gruzów rękę trzymającą karabin, ukazaną na tle macewy, na której widnieje treść konkursowego sloganu. W kolejnym roku artysta wykorzystał podobny motyw, a jego afisz został odznaczony drugą nagrodą, która z powodu nieprzyznania nikomu pierwszego miejsca była najwyższym wyróżnieniem w tym konkursie.
Projekt plakatu na piątą rocznicę przestawia postać martwego bojowca leżącego wśród ruin. Z gruzów budynków wyłaniają się jedynie bezwładnie leżąca głowa oraz ręce poległego, zaciskające się na karabinie i drucie kolczastym. Nagrodzony plakat Hechtkopfa został skierowany do masowej reprodukcji. Zanim jednak tak się stało, artysta wprowadził zmianę do konkursowego projektu – nad głową bojowca dodał jeszcze jeden element: kobiecą postać z karabinem. Kobieta wyrasta zza pleców zamordowanego, patrząc w przestrzeń skupionym i ostrym spojrzeniem. Poprzez wprowadzenie obok poległego powstańca walczącej bojowniczki artysta złagodził tragiczny wydźwięk plakatu upamiętniającego powstanie, z którego prawie nikt nie ocalał. Przekształcając pierwotny projekt, wzbogacił go o element pociechy i nadzieję nieustającej, heroicznej walki. Nie wiadomo, dlaczego artysta zmodyfikował konkursowy projekt. Może był to efekt sugestii jury, któremu zależało na zmianie wydźwięku plakatu i wpisaniu w niego elementu „żywego” i „gotowego do walki”, pod postacią opiekuńczej figury kobiecej? Afisz dopiero w takiej formie był publikowany w prasie i zyskał rozgłos, stając się najbardziej znaną pracą tego konkursu. Plakat Hechtkopfa został wykorzystany do stworzenia rocznicowego znaczka pocztowego, eksponowano go także na uroczystościach poświęconych rocznicy powstania w kraju i za granicą.
Projekty przygotowywane na konkurs z lat 1947 i 1948 można oglądać na wystawie „Pomniki oporu. Sztuka wobec powstania w getcie warszawskim (1943–1956)” w Żydowskim Instytucie Historycznym od 21 kwietnia 2023 roku.
Kuratorami wystawy są Marta Kapełuś (Dział Sztuki ŻIH), Michał Krasicki (Dział Sztuki ŻIH) i Piotr Słodkowski (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie)
Zachęcamy do lektury wcześniejszych numerów czasopisma „Tłomackie 3/5".
Opracowanie zbiorów jest finansowane przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy