Aktualności

Izrael Winnik urodził się w 1899 r. w Zgierzu, a od lat dwudziestych XX w. mieszkał w Warszawie. Był nauczycielem i dziennikarzem – pisywał reportaże i relacje z podróży do pisma „Folkscajtung”. Sympatyzował z socjalistyczną partią polityczną Bund.

W czasie wojny mieszkał w Warszawie przy ul. Miłej 36 lub 37. Pracował w Żydowskim Towarzystwie Opieki Społecznej (ŻTOS) w Centralnej Komisji Patronatów, która zrzeszała komitety wspierające kuchnie ludowe, sierocińce oraz punkty dla przesiedleńców. Do zespołu Archiwum dołączył jesienią 1941 r.

Współpraca Winnika z Oneg Szabat musiała być regularna, ponieważ jego nazwisko w okresie od 16 października 1941 r. do 19 lipca 1942 r. pojawia się w Księdze kasowej (dokumentującej stan finansów Archiwum) aż 29 razy. Mimo to zachował się tylko jeden tekst sygnowany jego nazwiskiem – Odejście Lejba Dembkowskiego z 1941 r. Został napisany w jidysz na maszynie, dlatego też nie dysponujemy jego charakterem pisma, który pomógłby w identyfikacji kolejnych relacji jego autorstwa. Również Hersz Wasser wspomniał go dwukrotnie jako aktywnego współpracownika Podziemnego Archiwum Getta Warszawy (w notatce z 1946 r. oraz na konferencji w Yad Vashem w 1964 r.)

Relacja, a właściwie literacki obraz Odejście Lejba Dembkowskiego jest wzruszającym i pełnym współczucia opisem losu młodego uchodźcy z Bieżunia, który mógłby całe życie nie opuszczać swojego miasteczka, jednak na skutek wojny znalazł się w getcie wraz ze starymi rodzicami, siostrą i jej dzieckiem, i teraz krąży po warszawskich ulicach w poszukiwaniu pracy i jedzenia. Z braku możliwości zarobkowania, umieszczony z najbliższymi w punkcie dla uchodźców przy ul. Miłej, czeka na śmierć.

Siedzi w domu obok starego i chorego ojca, patrzy jak ojciec odmawia psalmy, jak siostra chce obrać kartofla i skrobie palcem z poczerniałym paznokciem po zamarzniętej szybie, chucha na nią, robi dziurkę w białym, zacienionym lesie, który mróz wymalował na szybach i wygląda za okno jak Noe ze swojej arki. [1]

W obliczu braku nadziei na polepszenie swojego losu w getcie warszawskim, Lejb podejmuje decyzję o powrocie do Bieżunia, aby następnie ściągnąć tam rodzinę. Najbliżsi wyposażają go w to, co najcenniejsze: koszulę, parę bielizny, znoszone skarpety i nowe buty. Stare oddaje opiekunowi punktu dla uchodźców.

Opis kończy się sceną umierania matki. Matka tęskni za Lejbem. Na wpół zeszklonymi oczami szuka go w pokoju i pyta: Kiedy już przyjdzie zabrać ją ze sobą? Przecież przyrzekł zaraz przyjść i zabrać ją. Przecież czeka tam dom. Własne miękkie łóżko z poduszkami poukładanymi w stosik i ciepła kołdra. Tu jest tak zimno i ciało całe drży… Płacze w cichym odchodzeniu – kiedy wreszcie przyjdzie Lejb? Kiedy ją zabierze? Odnalazła go: oto on. Idzie. Brodzi w śniegu i błocie starą znajomą drogą do miasteczka. Oto idzie, oto jest, Lejb. Jeszcze minuta, jeszcze chwila. Tymczasem straciła na wieczność oboje, Lejba i swoje biedne, smutne życie. [2]

Izrael Winnik w raporcie „Likwidacja żydowskiej Warszawy” z 15 listopada 1942 r. wymieniany jest wśród ofiar wielkiej akcji likwidacyjnej, co znaczy, że latem 1942 r. został zamordowany w obozie zagłady w Treblince.

Autor: Anna Majchrowska

Relacja pt. Odejście Lejba Dembkowskiego dostępna jest w 33. tomie pełnej edycji Archiwum Ringelbluma Getto warszawskie, cz. I.

Przypisy:

[1] Izrael Winnik, Odejście Lejba Dembkowskiego [w:] Archiwum Ringelbluma, t.33, Getto warszawskie, cz. I, red. Tadeusz Epsztein, Katarzyna Person, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016, s. 77.

[2] Ibidem, s. 79.

Bibliografia:

Aleksandra Bańkowska, Nieznani i mniej znani współpracownicy Ringelbluma, czyli co wynika z odczytania księgi kasowej Oneg Szabat, Kwartalnik historii żydów, grudzień 2015, nr 4 (256).

Archiwum Ringelbluma, t.33, Getto warszawskie, cz. I, red. Tadeusz Epsztein, Katarzyna Person, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016.