Aktualności

Archiwum Ringelbluma, t. 29, Pisma Emanuela Ringelbluma z getta

W 2018 r. mija 50 lat od chwili, gdy miało się ukazać pierwsze tłumaczenie notatek Emanuela Ringelbluma na język polski. Uniemożliwiły to wówczas tzw. wydarzenia marcowe, tekst czekał zatem na druk do roku 1983, kiedy ukazał się pod tytułem Kronika getta warszawskiego w przekładzie Adama Rutkowskiego i opracowaniu Artura Eisenbacha. Kronika nie objęła jednak wszystkich zachowanych zapisków Ringelbluma, ponadto, jak wszystkie publikacje wychodzące w PRL, została ocenzurowana.

Oddawany dziś do rąk czytelników tom Pism Emanuela Ringelbluma z getta zawiera tekst notatek w możliwie najpełniejszej i najbliższej oryginałowi wersji, bez wcześniejszych ingerencji, które zmieniały jego sens i wydźwięk. Są to wszystkie znane nam dzisiaj zapiski Ringelbluma, które powstały między wrześniem 1939 a styczniem 1943 r. Zostały zaopatrzone w nowy aparat krytyczny i osadzone w kontekście pozostałych materiałów Archiwum Getta Warszawy, dla którego stanowiły inspirację i punkt wyjścia. W przygotowaniu aparatu naukowego starano się uwzględnić aktualny stan badań dotyczących Zagłady, zapisy Ringelbluma skonfrontowano z innymi źródłami, przede wszystkim z dziennikami Abrahama Lewina, Chaima Arona Kapłana, Adama Czerniakowa i z kroniką Ludwika Landaua.

Nie ulega wątpliwości, że zapiski Ringelbluma nie miały być – w zamierzeniu ich autora – udostępnione szerszej publiczności w takiej formie, w jakiej trafiły do naszych rąk. Pełniły funkcję roboczego warsztatu historyka, brudnopisu, zbioru spisywanych „na gorąco”, niekiedy wręcz chaotycznych notatek do planowanej przyszłej pracy. Ringelblum prowadził notatki z różną częstotliwością. Najczęściej w języku jidysz, choć niektóre powiedzenia, nazwy własne i przejawy językowego folkloru lat okupacji zapisywał po polsku, a niektóre zdania po hebrajsku. Notatki były spisywane odręcznie na luźnych kartkach, trudnym do rozszyfrowania charakterem pisma, nie zawsze są też datowane. Niektóre zachowały się tylko w odpisach maszynowych. W celach konspiracyjnych Ringelblum kamuflował swoje zapiski — zwłaszcza na początku okupacji — jako prywatne listy, stosował też kryptonimy dla niektórych osób.

Notatki sprzed wielkiej akcji zostały ukryte w pierwszej części Archiwum Ringelbluma, notatki z lata 1942 r. i późniejsze trafiły do drugiej części. Pierwsze fragmenty zostały opublikowano w 1948 r. na łamach periodyku ŻIH „Bleter far Geszichte” — kolejne pojawiły się w trzech następnych numerach czasopisma. W 1951 r. w „Biuletynie ŻIH” ukazało się pierwsze polskie tłumaczenie fragmentów zapisków Ringelbluma — około 120 stron notatek z 1940 r. W postaci książkowej wyszły drukiem w 1952 r. nakładem wydawnictwa Idisz Buch jako Notatki z getta warszawskiego. Na dwudziestą rocznicę powstania w getcie warszawskim Instytut przygotował dwutomową edycję notatek Ringelbluma pod zbiorczym tytułem Pisma z getta — oba ukazały się nakładem wydawnictwa Idisz Buch (w 1961 r. i 1963 r.). W 1983 r. notatki ukazały się w „Czytelniku” w nakładzie ponad 20 tys. egzemplarzy (drugie wydanie w 1988 r.). W Izraelu całość notatek Ringelbluma w wersji książkowej ukazała się w 1985 r., w latach 1992–1994 Instytut Yad Vashem wydał Pisma z getta, Stosunki polsko-żydowskie oraz okupacyjną korespondencję Ringelbluma w przekładzie na jęz. hebrajski.

Tekst na podstawie: Joanna Nalewajko-Kulikov, Wstęp do „Pisma Emanuela Ringelbluma z getta”, opr. Joanna Nalewajko-Kulikov, Wyd. ŻIH, Warszawa 2018.

Archiwum Ringelbluma, t. 29a, Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra

W lutym 1943 r., po ukryciu drugiej części Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego, Emanuel Ringelblum opuścił getto, aby odtąd pozostać w ukryciu, zapewne z nadzieją doczekania końca wojny. Wraz z żoną i synem oraz ponad trzydziestoma uciekinierami znaleźli schronienie w kryjówce przy ul. Grójeckiej 79. Pomimo niezwykłej ofiarności i zapobiegliwości państwa Wolskich, gospodarzy posesji, warunki życia były bardzo trudne. Twórca Archiwum zdołał jednak napisać tam ważne teksty. Są wśród nich: esej Stosunki polsko-żydowskie w czasie drugiej wojny światowej, ponad osiemdziesiąt dłuższych i krótszych życiorysów współpracowników oraz przyjaciół Ringelbluma, a także zbiór listów Ringelbluma i jego żony Judyty pisanych w bunkrze „Krysia” do Adolfa i Basi Bermanów. To właśnie oni przechowali wszystkie dokumenty, które zamieszczamy w tym tomie. Korespondencja ta dostarcza informacji m.in. o ówczesnej sytuacji rodziny Ringelblumów w bunkrze, jej kontaktach ze światem zewnętrznym, współmieszkańcach, twórczości Ringelbluma, pobycie w obozie pracy w Trawnikach i działalności konspiracyjnej.

Tekst na podstawie: Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Wprowadzenie do „Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra”, opr. Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Magdalena Siek, Wyd. ŻIH, Warszawa 2018.

--------------------------

Publikacja powstała przy wsparciu finansowym Fundacji Azrieli i Jewish Federations of Canada-UIA, programu „Marsz Żywych” oraz Fundacji Taubego.

Wydanie i przetłumaczenie pełnej edycji Archiwum Ringelbuma stanowi element Programu Oneg Szabat realizowanego przez Żydowski Instytut Historyczny i Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.