Grupa Oneg Szabat zachowała pamięć o Żydach zniewolonych w warszawskim getcie i ich śmierci w obozach zagłady. Podjęła walkę z Niemcami intelektualnym oporem i pracą. Stworzone przez nią Archiwum Ringelbluma (Podziemne Archiwum Getta Warszawy) jest najważniejszym świadectwem Holocaustu.
Żydowski Instytut Historyczny wspólnie ze Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, by kontynuować misję współpracowników Ringelbluma – ocalać pamięć o polskich Żydach, powołał PROGRAM ONEG SZABAT. Jako jego koordynatorzy chcemy, by wiedza o Archiwum Getta i jego twórcach stała się powszechna. Archiwum Ringelbluma należy do „Pamięci świata”, a grupa Oneg Szabat została uhonorowana za etyczne przywództwo.
Pamięć świata
W 1999 roku na listę UNESCO “Pamięć świata” jako pierwsze z Polski zostały wpisane tylko trzy dokumenty: autograf Mikołaja Kopernika, rękopisy Fryderyka Chopina i Archiwum Ringelbluma.
Polski Komitet ds. UNESCO w uzasadnieniu wyboru wskazał: Podziemne archiwum getta warszawskiego jest zbiorem unikalnym zarówno dlatego, że dotyczy największego getta utworzonego przez nazistów (znajdują się w nim także materiały dotyczące losów społeczności żydowskiej na różnych innych obszarach okupacji hitlerowskiej), jak też ze względu na okoliczności jego powstania. Zostało stworzone przez zespół działający w konspiracji, którego prawie wszyscy twórcy wraz z założycielem, historykiem Emanuelem Ringelblumem, zginęli jako ofiary Zagłady.
Jeśli spojrzymy na ten wybór pod kątem ogólnej wiedzy o wybranych przez UNESCO dokumentach, pierwszą myślą jest zdziwienie: dzieła Kopernika i Chopina poznał świat, o historii Archiwum Ringelbluma słyszało tak niewiele osób. Drugą jest wezwanie do działania — Archiwum Getta powstało dla „przyszłych pokoleń”, a ludzie którzy je tworzyli i ocalili, wierzyli, że ten skarb zaalarmuje świat o tym, co się stało w XX wieku.
Wszyscy dobrze rozumieli doniosłość wykonywanej pracy. Rozumieli jak ważne jest, żeby dla przyszłych pokoleń pozostał ślad po tragedii Żydów polskich – pisał Ringelblum o współpracownikach.
Dziewiętnastoletni Dawid Graber, ukrywając w piwnicy getta pudła wypełnione dokumentami, zapisał w Testamencie:
To czego nie mogliśmy wykrzyczeć przed światem, zakopaliśmy w ziemi. Nie chcę podziękowań. Nie dlatego oddawałem moje życie, moją energię.Chciałbym dożyć momentu, kiedy będzie można wykopać ten wielki skarb i wykrzyczeć prawdę. Niech świat się dowie, niech się cieszą ci, którzy nie musieli przez to przechodzić.
Dawid zginął następnego dnia, 3 sierpnia 1942 roku. Jego kolega i towarzysz do innej skrzynki włożył słowa: Nie znam swego losu. Nie wiem, czy będę mógł wam opowiedzieć o tym, co stało się dalej. Pamiętajcie nazywam się Nachum Grzywacz.
Powołaliśmy PROGRAM ONEG SZABAT, by pamiętać
Archiwum ocalało. Przetrwało ogień wypalanego miasta, nie poddało się wodzie, która dostała się do skrzynek. Zostało odnalezione i wydobyte z morza gruzów Warszawy.
Od siedemdziesięciu lat pracownicy Żydowskiego Instytutu Historycznego pochylają się nad dokumentami pozostawionymi przez grupę Oneg Szabat. Zabezpieczają je przed zniszczeniem, opracowują i udostępniają badaczom.
W zeszłym roku zespół kilkudziesięciu tłumaczy i edytorów, historyków, socjologów i językoznawców pod redakcją naukową prof. Tadeusza Epszteina zakończył wieloletnią pracę nad wydaniem trzydziestosiedmiotomowej pełnej edycji Archiwum Ringelbluma.
Rozpoczęliśmy prace nad jej tłumaczeniem na język angielski. Wydaliśmy pierwszy tom: Warsaw Ghetto. Everyday Life pod redakcją dr Katarzyny Person. Przetłumaczenie pełnej edycji Archiwum Ringelbluma oraz opublikowanie tłumaczeń online to wielkie zadanie, rozpisane na wiele lat. W tym roku chcielibyśmy wydać kolejne dwa tomy.
Pracownicy działu digitalizacji ŻIH zeskanowali i opublikowali dokumenty Archiwum Getta na portalu Delet (www.jhi.delet.pl). Dziś każdy z nas ma do nich dostęp.
W przyszłości powiążemy polskie i angielskie opracowania z kopiami cyfrowymi oryginalnych dokumentów. W oparciu o ich zawartość zespół badaczy ŻIH pod kierunkiem prof. Andrzeja Żbikowskiego opracuje wirtualną Encyklopedię Getta zawierającą najważniejsze pojęcia związane z gettem warszawskim i topografią jego ulic.
W listopadzie 2017 roku otworzyliśmy wystawę stałą „Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu”, która udostępniła zwiedzającym dokumenty Archiwum oraz upamiętniła członków grupy Oneg Szabat. Kuratorem wystawy jest prof. Paweł Śpiewak. Towarzyszy jej książka „Listy do Oneg Szabat”. Dziś pracujemy nad katalogiem do wystawy.
Przygotowujemy program edukacyjny skierowany do polskich i zagranicznych uczniów i studentów. W marcu przeprowadziliśmy pilotaż projektu Ambasadorzy Oneg Szabat – zaprosiliśmy grupę studentów Penn Hillel z Filadelfii, którzy uczestnicząc w warsztatach i spotkaniach z edukatorami poznali historię powstania i zawartość Archiwum Getta. Zadaniem Ambasadorów jest teraz upowszechnianie wiedzy o Oneg Szabat na macierzystych uczelniach.
Chcemy zorganizować wystawą podróżującą, która opowie o grupie Oneg Szabat i zawartości Archiwum w wybranych muzeach na świecie.
Etyczne przywództwo
W marcu tego roku Emanuel Ringelblum i grupa Oneg Szabat zostali pośmiertnie uhonorowani nagrodą 2018 Awards for Ethical Leadership przyznaną przez organizację Fellowships at Auschwitz for the Study of Professional Ethics (FASPE) z Nowego Jorku. Twórcy Podziemnego Archiwum Getta Warszawy zostali wyróżnieni za odwagę i zdolność przewidywania. To działający etycznie dokumentaliści ówczesnych czasów, ryzykujący życie, aby dostarczać raporty będące dokładnym i niezbitym dowodem katastrofalnych wydarzeń ich epoki.
Upowszechniając wiedzę o Archiwum Ringelbluma chcemy opowiadać o etycznym przywództwie członków grupy Oneg Szabat — współpracy, sprzeciwie, odwadze i zaufaniu potrzebnym do działania i pracy w najgłębszej konspiracji.
Archiwum Ringelbluma to wielkie dzieło wielu osób, na które składa się m.in. prawie 800 relacji, 88 utworów literackich, 120 opracowań naukowych, ponad 350 teczek dokumentów urzędowych i 55 tytułów prasy podziemnej wydawanej w getcie. Zebrane liczy ponad 35 000 stron.
Wiemy, że pojedynczy krzyk jest czasem najgłośniejszy, dlatego chcemy wydać wybrane dokumenty, tak by mogli je poznać czytelnicy na całym świecie.
Jolanta Hercog, Krzysztof Rozen
