Aktualności

W blaskach niezrównanej, złotej jesieni polskiej lśni i migoce warstwa śniegu. Śnieg ten to nic innego, jak tylko pierze i puch z pościeli żydowskiej, zostawionej wraz z całym dobytkiem – od szaf, kufrów, walizek pełnych bielizny i odzieży, aż do misek, garnków, talerzy i innych części gospodarstwa domowego przez 300 000 Żydów „ewakuowanych na Wschód”. Bezpańskie rzeczy – obrusy, palta, pierzyny, swetry, książki, kołyski, dokumenty, zdjęcia leżą w nieładzie w mieszkaniach, podwórzach, na placach nagromadzone w stosy, pokryte owym „śniegiem” z okresu uwielokrotnionego mordu niemieckiego na Żydach Warszawy – wyprutymi wnętrznościami pościeli żydowskiej. [1]

Tak rozpoczyna się słynny raport Oneg Szabat z 15 listopada 1942 r. o wielkiej akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim, kiedy blisko 300 tysięcy Żydów warszawskich wywieziono i zamordowano w obozie zagłady w Treblince. Był to ostatni, czwarty i najobszerniejszy raport sporządzony przez członków grupy „Oneg Szabat”, przeznaczony dla władz polskiego podziemia i dla rządu polskiego w Londynie.

Emanuel Ringelblum i członkowie grupy Oneg Szabat od początku 1942 r. czynili starania, aby informacje o sytuacji Żydów w Polsce trafiły do światowej opinii publicznej. W połowie marca 1942 r. opracowali raport traktujący o polityce okupanta wobec narodu żydowskiego: Wypadki chełmińskie, w którym znalazły się wiadomości o zagładzie Żydów z miasteczek Kraju Warty oraz m.in. wstrząsająca relacja Szlamka Winera o przymusowej pracy grabarza w ośrodku zagłady w Chełmnie. Raport ten otrzymali przedstawiciele Armii Krajowej. W kolejnym, zatytułowanym Drugi etap (kwiecień 1942) alarmowali, że Niemcy przystąpili do całkowitej, bezpośredniej eksterminacji Żydów na ziemiach okupowanych (nieznaną drogą opracowanie przekazano do Londynu, jego kopia znajduje się dziś w archiwum Studium Polski Podziemnej). Raport z czerwca 1942 r. zatytułowany Gehenna Żydów polskich pod okupacją niemiecką jest obszernym, syntetycznym opisem niemieckiej polityki antyżydowskiej od początku wojny, popartym wieloma przykładami pochodzącymi z materiałów zebranych przez Oneg Szabat. W części dotyczącej okresu Zagłady raport zamieszcza zestawienie liczby ofiar egzekucji i deportacji w poszczególnych miasteczkach do czerwca 1942 r. Pojawia się w nim także informacja o obozie zagłady w Bełżcu. Do dziś zachowały się cztery egzemplarze tego raportu: trzy ocalały w tzw. pierwszej części Archiwum Ringelbluma, czwarty został przekazany latem 1942 r. polskim władzom podziemnym i obecnie jest przechowywany w aktach Delegatury Rządu na Kraj w Archiwum Akt Nowych. Jest prawdopodobne, że Gehenna Żydów polskich została wysłana także w lipcu 1942 r. do Londynu, ale nie ma potwierdzenia tej informacji w archiwach londyńskich.

Ostatni raport Oneg Szabat zachowany w kolekcji Podziemnego Archiwum Getta Warszawy to dokument z 15 listopada 1942 r. zatytułowany Likwidacja żydowskiej Warszawy. Dotyczył przebiegu wielkiej akcji wysiedleńczej z getta warszawskiego w dniach 22 lipca – 21 września 1942 r. oraz funkcjonowania obozu zagłady w Treblince.

W Archiwum Ringelbluma zachowały się materiały pokazujące tok pracy nad raportem: notatki statystyczne, zestawienia zmian liczby ludności getta – dzień w dzień w ciągu całej „akcji”; pisane w nieładzie ołówkiem listy zamordowanych inteligentów; niepełne szkice planów getta szczątkowego; wykazy firm niemieckich (szopów) zatrudniających Żydów. Tak samo jak przed „akcją” spisywano relacje (wśród nich zeznania uciekinierów z Treblinki), gromadzono dzienniki, ściągano obwieszczenia i oficjalne dokumenty. Materiał ten uporządkowano i sporządzono konspekt przyszłego opracowania.

Raport jest podzielony na cztery części: pierwsza i najbardziej szczegółowa dotyczy przebiegu „akcji wysiedleńczej” w getcie warszawskim od 22 lipca do 21 września 1942 r., druga funkcjonowania obozu zagłady w Treblince; w trzeciej scharakteryzowano codzienne życie w tzw. getcie szczątkowym po akcji, zaś czwarta zawiera skrótowy opis zagłady Żydów na prowincji.

Raport listopadowy nie jest wyłącznie opisem wydarzeń, choć zawiera szczegółową ich chronologię, przytacza dane statystyczne i treść dokumentów oficjalnych. Znajdziemy w nim również pogłębioną socjologiczną analizę działań Niemców i reakcji społeczności żydowskiej.

Raport kończy się wezwaniem skierowanym do Rządu Rzeczpospolitej Polskiej i Rządów Państw Sprzymierzonych:

Pozostałe jeszcze przy życiu żydostwo polskie domaga się od Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i Rządów Państw Sprzymierzonych:
1. Natychmiastowego wysłania do Treblinki międzynarodowej komisji neutralnej celem zbadania i stwierdzenia prawdziwości podanych w raporcie faktów.
2. Natychmiastowego zastosowania kroków odwetowych wobec winnych tragedii Żydów polskich.
3. Natychmiastowego zastosowania kroków odwetowych wobec Niemców, zamieszkujących ziemie Państw Sprzymierzonych. [2]

---------------

Wszystkie raporty Oneg Szabat są dostępne w 11. tomie pełnej edycji Archiwum Ringelbluma Ludzie i prace „Oneg Szabat”.

Przypisy:

[1] Raport „Likwidacja żydowskiej Warszawy”, ARG, tom 11, s. 330.

[2] Ibidem, s. 375.

Projekt współfinansowany ze środków Taube Philantropies.

The project is generously supported by the Taube Philantropies.