Wydawnictwo

Emanuel Ringelblum żyje w naszej pamięci przede wszystkim jako twórca Podziemnego Archiwum Getta Warszawskiego. Jednak najważniejszym dla niego zagadnieniem badawczym, któremu poświęcił znaczną część życia, były dzieje Żydów w Warszawie w okresie staropolskim. Temat ten należał wówczas do słabo zbadanych, a jednocześnie bardzo atrakcyjnych, zarówno ze względu na obszerną bazę źródłową, jak i z powodu roli warszawskiej społeczności żydowskiej w dziejach polskich Żydów.

Ringelblum rozpoczął pracę nad monografią poświęconą historii Żydów w Warszawie już w okresie studenckim, a podsumowaniem pierwszego etapu była jego rozprawa doktorska, obroniona w 1927 r., opublikowana następnie jako Żydzi w Warszawie, cz. I. Od czasów najdawniejszych do ostatniego wygnania w r. 1527 (Warszawa 1932). Prawdopodobnie już wówczas Ringelblum pracował nad drugą częścią monografii, obejmującą okres od 1527 do 1795 r. Niestety, trudna sytuacja życiowa badacza sprawiła, że pisanie książki przeciągało się. W chwili wybuchu wojny tekst pozostawał w rękopisie i został ukryty w lutym 1943 r. wraz z innymi dokumentami stanowiącymi drugą część archiwum Oneg Szabat.

Zapoznając się z ocalałym w ten sposób manuskryptem, możemy stwierdzić, że nie ma on charakteru zwartej całości, poszczególne jego części zawierają roboczą, niepełną wersję monografii. Ten daleki od ukończenia, niejednolity tekst zdaje się przeczyć informacjom upowszechnianym przez Emanuela Ringelbluma przed wybuchem wojny na temat gotowego rękopisu jego książki poświęconej historii warszawskich Żydów do 1795 r. Możemy jednak przypuszczać, że istniała bardziej zaawansowana wersja monografii, być może nawet ukończony jej tekst, który został ukryty w trzeciej, niezachowanej części archiwum, ewentualnie zabrany przez autora do kryjówki poza gettem, i tam uległ zniszczeniu.

Do naszej dyspozycji pozostaje materiał będący zespołem fragmentów nieukończonej książki o dziejach warszawskich Żydów w latach 1527–1795, który uzupełniliśmy o korespondujące z nimi teksty spoza archiwum Oneg Szabat. Przekład i wydanie tak powstałej rekonstrukcji upowszechnia znajomość największego z opracowań Emanuela Ringelbluma w szerokim kręgu historyków i miłośników przeszłości. Otrzymują oni tekst zawierający wiele ważnych informacji i wniosków, tym cenniejszych, że bazujących w dużej części na niezachowanych archiwaliach. Zbiory warszawskich archiwów i bibliotek, z których korzystał Ringelblum, zostały bowiem w dużej części zniszczone podczas II wojny światowej.