Wystawy

Zwój Tory (rodał) z zapisanym na nim tekstem pięciu pierwszych ksiąg Biblii to najważniejszy przedmiot rytualny judaizmu. Od wieków Żydzi otaczają go szacunkiem i miłością, widząc w nim księgę objawioną Mojżeszowi na Synaju. Rodał służy do publicznego czytania Tory (Pięcioksięgu) w synagodze, ale pełni również trudno uchwytną funkcję symboliczną. Judaizm, inaczej niż chrześcijaństwo, jest niechętny intencjonalnej kontemplacji przedmiotów kultowych. Nie chcąc, by wyznawcy utożsamiali Boga z rzeczami materialnymi, żydowska literatura religijna niemal w ogóle nie wypowiada się na temat symbolicznego znaczenia rodału. Jednocześnie sposoby okrywania i ozdabiania zwoju przechowywanego w synagodze (np. sukienka lub korona na Torę) mają wyraźnie symboliczny charakter. Powstaje dylemat i pytanie, czy zwój Tory jako taki jest „tylko” księgą (szczególnego rodzaju przedmiotem użytkowym), czy może także coś swoim materialnym kształtem przedstawia.

W odpowiedzi na to pytanie wystawa proponuje spojrzeć na zwój Tory jak na swoiste religijne dzieło sztuki. Odwołując się do talmudycznych aluzji, do biblijnych obrazów i metafor, a także do tradycyjnego hebrajskiego nazewnictwa budowy rodału spróbuje uchwycić istotny rys jego symboliki. Pragnąc przybliżyć zwiedzającym, czym jest zwój Tory, skupi się na jego wizualnej obecności w przestrzeni kultury i twórczej wyobraźni. Jego funkcje i symbolikę – w mitycznym, rytualnym i dziejowym kontekście – ukaże głównie przez pryzmat licznych przedstawień w sztuce artystów żydowskich i chrześcijańskich. Przechodząc od mitycznych narodzin zwoju w starożytności do czasów Zagłady, spróbuje unaocznić ciągłość wielowiekowej tradycji oraz pokazać, do czego zdegradowany został podczas II wojny światowej ten piękny i pełen głębokich znaczeń przedmiot. Będzie to prawdopodobnie pierwsza tego rodzaju ekspozycja w historii wystawiennictwa.

Pokazany zostanie obszerny materiał ikonograficzny, m.in.: dzieła sztuki, starodruki, judaika kultowe, ocalałe z Zagłady zwoje Tory oraz przedmioty codziennego użytku wytworzone podczas wojny z wykorzystaniem pergaminu sprofanowanych rodałów. Wystawa oparta będzie na zabytkach ze zbiorów ŻIH, obiektach wypożyczonych z innych instytucji krajowych oraz materiale ikonograficznym pozyskanym z wielu instytucji na świecie. Istotnym elementem ekspozycji będzie artystyczna interpretacja zwoju Tory w postaci nagrań wideo wykonanych przez współczesną polską artystkę we współpracy z kuratorem wystawy.

Kurator wystawy: Michał Krasicki, ŻIH