Aktualności

Ruta Sakowska. Zdjęcie ze zbiorów ŻIH

Ruta Sakowska urodziła się w 1922 r. w Wilnie. Jej ojcem był Majer Pups, znany dziennikarz wileńskiej prasy żydowskiej, członek grupy artystycznej „Jung Wilne”; matką – Paulina z domu Sakow, bibliotekarka. Ruta chodziła do szkół w Wilnie, Warszawie i Pińsku; od 1939 r. mieszkała w rodzicami w Pińsku, który po ataku ZSRR na Polskę został przyłączony do radzieckiej Białorusi. Podjęła pracę archiwistki w Białymstoku. Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej wraz z rodziną ewakuowała się w głąb Rosji, aż do Uzbekistanu. W 1944 r. rozpoczęła studia historyczne w Moskwie, kontynuowała je potem w Wilnie. W latach 50. uczyła tam historii i dopiero w 1958 r. przeniosła się z rodzicami do Warszawy. Podjęła pracę w Żydowskim Instytucie Historycznym, najpierw w dziale muzealnym.

Nie zdecydowała się na wyjazd z Polski w 1968 r., po rozpoczęciu antysemickiej kampanii PZPR, musiała jednak pożegnać się z niektórymi współpracownikami. Do 1972 r. podpisywała swoje prace nazwiskiem Pups, w latach 1972-1973 Pups-Sakowska (drugi człon utworzyła od nazwiska panieńskiego matki), od 1973 r. jako Sakowska[1]. W 1975 r. uzyskała stopień doktora w Instytucie Historii PAN za rozprawę Życie społeczne w getcie warszawskim.

W centrum zainteresowań i prac naukowych Ruty Sakowskiej znajdowało się Archiwum Ringelbluma i działalność grupy Oneg Szabat. Była główną inicjatorką wydania pełnej edycji dokumentów zgromadzonych w Podziemnym Archiwum Getta Warszawy. Jej praca miała ogromne znaczenie dla zwrócenia uwagi na zjawisko cywilnego oporu w getcie warszawskim, obok walki zbrojnej.

Według Daniela Grinberga i Grażyny Pawlak Sakowska była „cudownie monotematyczna, odporna na zmieniające się mody intelektualne, niezależna w opiniach i zawsze wierna sobie” [2]. Pisała o wszelkich aspektach życia w dzielnicy zamkniętej: gettowej poczcie, szkolnictwie i tajnym nauczaniu, komitetach domowych, teatrze i świetlicach, działalności Janusza Korczaka i Icchaka Schipera. Opracowywała wspomnienia z okupowanej Warszawy, świadectwa uciekiniera z obozu zagłady w Kulmhof (Chełmnie nad Nerem), Szlamy Ber Winera, oraz Daniela Fligelmana, studenta, który dla Oneg Szabat zbierał relacje z okupowanej Polski. Jej najważniejszym dziełem były redakcje kolejnych tomów edycji Archiwum Ringelbluma. Należała do redakcji „Biuletynu Żydowskiego Instytutu Historycznego” (w 2004 r. przemianowanego na „Kwartalnik Historii Żydów”) oraz wydawanego od 1980 do 1993 r.  periodyku „Bleter far Geszichte”. Zajmowała się też tłumaczeniami i była konsultantką wystaw w ŻIH.

Ruta Sakowska napisała ponad 170 publikacji naukowych w języku jidysz, polskim i niemieckim, które były tłumaczone na angielski, francuski, włoski i portugalski. Otrzymała liczne nagrody i odznaczenia, m.in. w 1997 r. została laureatką nagrody im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, przyznawanej przez nowojorski instytutu YIVO i ŻIH.

Do końca życia była związana z Żydowskim Instytutem Historycznym. Zmarła 22 sierpnia 2011 roku w Warszawie.

O inicjatywie grupy Oneg Szabat pisała: „Ringelblum i jego współpracownicy odważnie sięgnęli po problematykę tzw. mikrohistorii, losów, przeżyć, duchowego świata zwykłych ludzi. (…) temat «Człowiek w obliczu historii» nabiera tu szczególnego wymiaru. Dokumenty Archiwum Ringelbluma pozwalają na obcowanie z tymi, którzy zginęli. Obecność zmarłych to więcej niż pamięć” [3].

Przypisy:

[1] Podstawowe informacje podaję za artykułem: Przemysław Nowicki, Wspomnienie o dr Rucie Sakowskiej, Wirtualny Sztetl, https://sztetl.org.pl/pl/tradycja-i-kultura-zydowska/kultura-i-nauka/wspomnienie-o-dr-rucie-sakowskiej, dostęp 21.08.2020.

[2] Daniel Grinberg, Grażyna Pawlak, Reaktywacja przedwojennej nagrody, „Biuletyn Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie” wiosna 2011, nr 1 (62), s. 10–11; za: P. Nowicki, dz. cyt.

[3] Ruta Sakowska, Wstęp, w: Archiwum Ringelbluma, t. 1, Listy o Zagładzie, red. Feliks Tych, tłum. Ruta Sakowska, Wydawnictwo ŻIH, Warszawa 1997, s. XXIX. Tom dostępny online: https://cbj.jhi.pl/documents/741851/28/, dostęp 20.08.2021.