Aktualności

W bieżącym roku mija 480. rocznica druku w Polsce pierwszych książek w języku hebrajskim i jidysz. Ukazały się one w Krakowie w 1534 roku w oficynie założonej przez trzech braci Haliczów: Szmuela, Aszera i Eliakima. Nie wiemy, skąd pochodzili – nigdzie tego nie podali. Nie wiadomo też, czy ich nazwisko powinno brzmieć Helicz czy Halicz. Forma Halicz może wskazywać na pochodzenie z Halicza na Rusi Czerwonej. Nie ma pewności, gdzie wyuczyli się fachu drukarskiego. Niektórzy historycy przypuszczają, że przybyli z Pragi, ale brak śladów ich pobytu w tym mieście. Faktycznie czcionki używane przez nich w Krakowie i karty tytułowe ich druków powielają wzory praskie.

 Działalność braci Haliczów miała z wielu względów pionierski charakter o doniosłych konsekwencjach dla kultury żydowskiej. W odróżnieniu od innych drukarni żydowskich tego okresu: włoskich, praskich czy tureckich, nastawiona była na druk nie tyle pism rabinackich i klasyki religijnej z przeznaczeniem dla elity, co na produkcję książki popularnej, z reguły o niewielkiej objętości i dlatego taniej, a więc dostępnej także dla uboższych. Drugim wyróżnikiem było skupienie się na miejscowych tradycjach aszkenazyjskich. Już pierwszą wydaną przez nich książkę można uznać za manifest nowej polityki wydawniczej: był to XIV-wieczny aszkenazyjski kodeks halachiczny Szaarej Dura, napisany przez Icchaka z Düren, który ukazał się drukiem 13 maja 1534 roku.

Wszystkie następne książki wydane do konwersji drukarzy w 1537 roku wytłoczone zostały nie w leszon ha-kodesz (świętym języku), lecz w potocznym języku jidysz – rzecz dotąd niespotykana. Haliczowie jako pierwsi w historii zaczęli wydawać książki w języku życia codziennego Żydów aszkenazyjskich, do tej pory bowiem druk książek żydowskich był zastrzeżony dla języka hebrajskiego. Co więcej, do druku tych tekstów zastosowali nowy krój czcionki, istotnie różniącej się od czcionki kwadratowej i czcionki raszi. Jeszcze w tym samym 1534 roku wydali Mirkewes ha-miszne, znaną też jako Sejfer szel reb Anszel – konkordancję biblijną, będącą zarazem słownikiem hebrajsko-jidyszowym, w której użyli nowej czcionki po raz pierwszy. Była to pierwsza na świecie książka drukowana w jidysz.

Z pierwszej drukarni żydowskiej w Polsce, czynnej przez 8 lat, znanych jest 14 tytułów. Są to dzisiaj druki niezmiernie rzadkie. Na następną oficynę hebrajską założoną w Krakowie przez Icchaka ben Aharona Prostica, trzeba było czekać ponad ćwierć wieku, do 1568 roku.