Aktualności

Józef Kapłan, zbiory Ghetto Fighters' House, Izrael

Józef Kapłan urodził się w 1913 r. w Kaliszu. Już jako nastolatek był aktywnym działaczem Haszomer Hacair (pełnił funkcję instruktora i działał w strukturach okręgowych, założył też szomrową fermę rolniczą w Żarkach).

Po wybuchu wojny opuścił Warszawę, kierując się na wschód. Dotarł do Wilna. Do Warszawy wrócił na polecenie organizacji w lutym 1940 r. W getcie był jednym z przywódców szomrowych — podróżował do innych miejscowości, by umacniać struktury Haszomer Hacair i redagował konspiracyjną prasę. W 1942 roku Józef Kapłan i jego kolega Szmuel Bresław zostali zaproszeni, prawdopodobnie przez samego Ringelbluma, który w tym czasie nawiązał bliższe relacje z szomrami, do współpracy z grupą Oneg Szabat. Wkład Kapłana był przypuszczalnie głównie koncepcyjny, nie zachowały się bowiem teksty jego autorstwa. Do końca miał kontakt z grupą Ringelbluma – brał udział w jednym z ostatnich regularnych zebrań Oneg Szabat 24 sierpnia 1942 r.

Józef Kapłan prowadził w getcie dziennik opisujący życie Żydów pod okupacją w różnych miejscowościach, do których jeździł jako działacz szomrowy. Według Ringelbluma dziennik przedstawiał dużą wartość, ponieważ dotyczył różnych okresów i rozmaitych regionów Polski. Kapłan długo wahał się, czy pozwolić Oneg Szabat na skopiowanie swojego dziennika. Gdy ostatecznie na to przystał, było już za późno. Z powodu szalejącej akcji eksterminacyjnej kopii nie sporządzono, zaś oryginał dziennika zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach.

Kapłan uważał, że konieczny jest zbrojny opór przeciw Niemcom. W marcu 1942 roku należał do organizatorów Bloku Antyfaszystowskiego – jednoczącego partie lewicowe w warszawskim getcie i planującego walkę powstańczą. Razem z Bresławem, jako przedstawiciele szomrów, byli obecni na zebraniu założycielskim Żydowskiej Organizacji Bojowej 28 lipca 1942 roku. A tak ich zaangażowanie w tworzenie oporu zbrojnego opisuje Emanuel Ringelblum w „Kronice getta warszawskiego”: Pewnego razu, podczas przerwy między prelekcjami na seminarium w Haszomerze (wykładałem tam historię żydowskiego ruchu robotniczego), towarzysze Mordechaj [Anielewicz] i Józef Kapłan poprosili mnie na podwórze na Nalewkach 23, wprowadzili do odizolowanej izby i pokazali dwa rewolwery. Pistolety te — oświadczyli mi towarzysze z Komendy Naczelnej — będą służyć do nauczenia młodzieży, jak należy obchodzić się z bronią. To był pierwszy krok, jakiego dokonał Haszomer jeszcze przed utworzeniem Organizacji Bojowej.

Latem 1942 roku, w czasie akcji likwidacyjnej, Kapłan zaczął pracę w kancelarii szopu OBW (Wschodnio-Niemieckie Warsztaty Stolarki Budowlanej). Korzystając ze swojej pozycji, pomagał związkowym towarzyszom – m.in. stemplował fałszywe legitymacje zatrudnienia. 3 września 1942 r. aresztowało go gestapo. Więziony na Pawiaku, zdołał przesłać do towarzyszy gryps wzywający do stawienia zbrojnego oporu Niemcom. 11 września został przewieziony do getta i zabity w bramie kamienicy przy Dzielnej. Następnego dnia pochowano go na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej.

Publikacja jest częścią Programu Oneg Szabat realizowanego przez Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma i Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.