Aktualności

Kapituła Nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów w składzie: Ada Willenberg, dr Monika Polit oraz dr hab. Witold Mędykowski, podczas tajnego głosowania, wybrała laureatów Nagrody za rok 2022: dr hab. Augusta Grabskiego w uznaniu osiągnięć naukowych oraz Fundację Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz–Birkenau w dziedzinie upamiętnienia. Fundacja otrzymała też zaszczytny tytuł Strażniczki Pamięci.

Uroczystość rozpoczęła się od powitania gości i laureatów przez Dyrektor ŻIH Monikę Krawczyk oraz od przemówienia wygłoszonego przez Ambasadora Izraela Yakova Livnego.

– Rzec by można, że August Grabski jest naukowcem z powołania – mówił w laudacji na cześć dr. hab. Augusta Grabskiego prof. dr hab. Stanisław Buryła. – Wiele jego prac na trwałe wejdzie, lub już weszło, do podstawowego kanonu literatury historycznej traktującej o najnowszej historii polskich Żydów. Niewątpliwie był on pionierem badań nad Centralnym Komitetem Żydów w Polsce (CKŻP) i działalności Żydów w Polskiej Partii Robotniczej. Jako młody badacz podjął ten temat, płynąc pod prąd. O naszym Laureacie można powiedzieć, że wręcz specjalizuje się on w podejmowaniu tematów trudnych, przemilczanych.

– Mam zaszczyt znać go od wielu lat i przez wszystkie te lata mogłem z nim np. prowadzić wielogodzinne rozmowy o literaturze różnych krajów, o której August rozprawia zawsze z pasją i wielką erudycją, czy wspólnie zwiedzać ziemię Izraela, gdzie okazał się być niedoścignionym przewodnikiem a także znawcą wielu religii i bodaj wszystkich możliwych odmian lewicowości – zakończył laudację prof. Buryła.

– Szanowni państwo, to jest bardzo wzruszający, ważny dzień. Oczyma wyobraźni powracam do tego momentu, kiedy zacząłem pracę w Żydowskim Instytucie Historycznym jeszcze jako student trzeciego roku historii – mówił dalej Laureat, dr hab. August Grabski. – To było wiele lat temu, aż trudno uwierzyć, jak dawno to było. Gdybym miał krótko podsumować to doświadczenie tych ponad dwudziestu pięciu lat w moim życiu, to przede wszystkim musiałbym powiedzieć, że znajdują się państwo w miejscu fascynującym. To jest miejsce fascynujące, jeśli chodzi o zbiory, jeśli chodzi o historię tego gmachu, ale jest też – a może nawet przede wszystkim jest – miejscem fascynującym ze względu na ludzi, jakich można było tutaj spotkać i można wciąż spotykać na korytarzach tego budynku. Znalazłem się w takim miejscu, które dało mi niesłychanie wiele pasji, inspiracji.

Nagrodę w imieniu Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau odebrali Agnieszka Molenda-Kopijasz i Dagmar Kopijasz.

– Bardzo wam dziękujemy za wkład i opiekę, jaką otaczacie wszystkie te miejsca, które są strasznie ważne, takie jak Monowice, Budy, Jawiszowic… Lista podobozów i miejsc martyrologii jest ogromna – mówiła Dyrektor ŻIH Monika Krawczyk, wręczając Nagrodę Laureatom. – Wielokrotnie tam byłam, widziałam dorobek, który zaistniał dzięki temu, że lokalni mieszkańcy ulitowali się nad niszczejącymi reliktami miejsc poobozowych, ale też przedmiotami, które są związane z obozami, ale były rozproszone w wielu miejscach. Wy to zebraliście i dysponujecie ogromna kolekcją eksponatów, które są swego rodzaju relikwiami.

– Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci powstała w 2013 roku. Jej celem jest ratowanie przed zniszczeniem zarówno budynków, jaki i przedmiotów związanych z byłym niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau oraz z jego podobozami. Miejsca te i obiekty nie zostały włączone do Muzeum Auschwitz-Birkenau i pozostały niejako na obrzeżach pamięci, choć w czasie okupacji niemieckiej stanowiły one część integralnego kompleksu wspomnianego obozu – mówił w laudacji prof. Witold Mędykowski.  

– Wiele z tych obiektów, zwłaszcza drewnianych, przetrwało do dnia dzisiejszego, choć ulegają one powolnemu niszczeniu przez czynniki atmosferyczne. Ponadto nie zostały one upamiętnione, w wielu miejscach brakuje tablic informacyjnych i innych form upamiętnienia. Obiekty nie objęte ochroną konserwatorską mogą ulec rozebraniu, przebudowaniu i przeznaczeniu na inne cele. Dlatego też niezwykle ważne jest ocalenie przed zniszczeniem tego, co jeszcze można uratować. Kto żyje w sercach tych, którzy pozostają, nie umiera! Nie pozwólmy, aby pamięć o ofiarach odeszła, ale też zachowajmy to co możliwe. Aby pokazać, uczyć, edukować, wyjaśniać. Dziękuję bardzo Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci!

– Ta nagroda według mnie powinna być wręczona tym wspaniałym ludziom, którzy tworzą naszą fundację, którzy nam pomagają, współpracują i wspierają, naszym wspaniałym wolontariuszom, ponieważ dzięki nim jesteśmy tu i teraz. Na naszej stronie widnieją słowa Stanisława Ryniaka, jest to jeden z pierwszych więźniów, który został skierowany do kompleksu Auschwitz, który powiedział: „Są takie miejsca, które krzyczeć będą wiecznie. I właśnie między innymi takimi miejscami zajmuje się nasza fundacja – mówiła Agnieszka Molenda-Kopijasz.

– Czym dla nas, tutaj dzisiaj jest Auschwitz? – kontynuował Dagmar Kopijasz. – To jest Auschwitz I, to jest Birkenau, to jest muzeum. Ale dla nas Auschwitz to jest pięćdziesiąt kilometrów kwadratowych obozu, to jest kilkanaście podobozów. To są setki hektarów pól, to są dziesiątki hektarów lasów, to jest kilkanaście stawów, to są zakłady pracy, jak kopalnie, zakłady chemiczne – to wszystko w tym terenie zostało do dziś. Mam nadzieję, że będziecie o tym pamiętać i powiecie o tym dalej. To jest ogrom, który można zobaczyć.

– Bez naszej pamięci nie ma historii. Bez naszej pamięci nie ma tożsamości – zakończyła Agnieszka Molenda Kopijasz.

Przedstawiciele Fundacji Pobliskie Miejsca Pamięci w geście wdzięczności przekazali do zbiorów Żydowskiego Instytutu Historycznego wyjątkowy obiekt – dziecięcy bucik ze zbiorów Fundacji.

Jeszcze raz gratulujemy Laureatom i życzymy dalszych sukcesów!

_____

Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz–Birkenau została powołana w 2013 r. w celu ratowania rzeczy, przedmiotów oraz artefaktów związanych z byłym niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym i zagłady Auschwitz – Birkenau oraz z jego podobozami, będących obecnie w rękach osób prywatnych. Fundacja działa pod patronatem Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.

Dr hab. August Grabski jest historykiem związanym z Uniwersytetem Warszawskim i Żydowskim Instytutem Historycznym. W Żydowskim Instytucie Historycznym pracuje od 1996 roku, w latach 2009-2010 był wiceprzewodniczącym Rady Naukowej ŻIH, od 2011 do 2015 roku był sekretarzem Zarządu Stowarzyszenia ŻIH w latach 2011-2015, ekspert sejmowej Komisji Mniejszości Narodowych i Etnicznych (2010, 2014), od 2016 roku pracuje w Centrum im. Anielewicza w Instytucie Historycznym UW. W 2015 roku odznaczony odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej” za udział w pracach przy tworzeniu wystawy głównej Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Autor m.in. książek Centralny Komitet Żydów w Polsce (1944-1950). Historia polityczna (2015), Działalność komunistów wśród Żydów w Polsce 1944-1949 (2004), redaktor publikacji Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. T. 4, Holokaust i powojnie (1939-1946) (2019) i Rebels Against Zion: Studies on the Jewish Left Anti-Zionisim (2011). Interesuje się m.in. historią polskich Żydów po 1939 r. irelacjami Żydów z ruchem komunistycznym.

_____

Nagroda im. Marii i Łukasza Hirszowiczów

W 2001 r. Maria Hirszowicz, profesor socjologii pozostająca od 1969 r. na emigracji w Wielkiej Brytanii, ufundowała nagrodę za działalność i prace poświęcone problematyce żydowskiej w Polsce. Nagroda miała nosić imię jej zmarłego męża, Łukasza Hirszowicza. Fundusz Nagrody Maria Hirszowicz powierzyła ówczesnemu dyrektorowi ŻIH, profesorowi Feliksowi Tychowi. Maria Hirszowicz zmarła w Paryżu w 2007 r. Dwa lata później przyznawanie nagrody zostało czasowo zawieszone. W 2014 r. Żydowski Instytut Historyczny wznowił przyznawanie Nagrody.

W latach 2002-2009 nagrodę im. Marii i Łukasza Hirszowiczów otrzymali:

Michał Nekanda-Trepka za film dokumentalny Ostatni świadek,

Zespół Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” za oryginalny wkład w dzieło przypominania żydowskiej obecności historycznej w Lublinie,

Daniel Kac za całokształt twórczości literackiej w języku jidysz,

Barbara Engelking-Boni za stworzenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów w IFiS PAN,

Bogdan Białek za utrwalanie w Kielcach pamięci o pogromie 1946 roku,

Dariusz Libionka za prace o Zagładzie oraz za utworzenie i redakcję pisma Zagłada Żydów: Studia i Materiały.

W latach 2014-2018 nagrodę im. Marii i Łukasza Hirszowiczów otrzymali:

2014 – dr hab. Jolanta Żyndul oraz Fundacja Brama Cukermana z Będzina

2015 – Tadeusz Kuźmiński oraz Alicja Mroczkowska i Jacek Dehnel – twórcy Ochotniczego Hufca Porządkowania Cmentarza Żydowskiego w Warszawie im. Józefa Rajnfelda

2016 – Jacek Proszyk, Małgorzata Domagalska, Piotr Osęka, Mirosław Bałka

2017 – Monika Sznajderman, Marek Szukalak, Krystyna Piotrowska

2018 – Maria Ciesielska, Maja Kleczewska i Tadeusz Rolke

2019 – Natalia Romik, Zdzisław Senczak i Jacek Leociak

2022 – prof. Andrzej Żbikowski, Ośrodek edukacyjno-muzealny „Świętokrzyski Sztetl”

Patroni Nagrody

Łukasz („Gidon”) Hirszowicz, ur. w Grodnie w 1920 r., tuż przed wojną wyjechał do Jerozolimy na studia na Uniwersytecie Hebrajskim. W 1948 r. powrócił do Polski. Pracował w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych, w Szkole Głównej Służby Zagranicznej, a od 1954 r. w Instytucie Historii PAN, gdzie uzyskał doktorat i habilitację. Specjalizował się w najnowszej historii Iranu i krajów arabskich. Jego najważniejszą publikacją jest Trzecia Rzesza i arabski Wschód (Warszawa 1963). Był erudytą i poliglotą, a jego wiedza, dowcip, uczynność i charakter zjednały mu grono oddanych przyjaciół.

W 1969 r., rok po nagonce antysemickiej Marca 1968, wraz z żoną opuścił Polskę. Łukasz Hirszowicz otrzymał stypendium naukowe w St. Antony`s College w Oxfordzie, później podjął pracę badawczą w London School of Economics and Political Science. W 1972 r. został redaktorem naczelnym londyńskiego kwartalnika „Soviet Jewish Affairs” i pełnił tę funkcję przez 20 lat, tworząc z tego czasopisma (w 1991 r. przemianowanego na „East European Jewish Affairs”) cenione w świecie naukowym i politycznym źródło informacji i opinii. Zmarł w Londynie w 1993 r.

Maria Bielińska-Hirszowicz, żona Łukasza, docent socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, w 1968 r. została usunięta z Uniwersytetu Warszawskiego wraz z Leszkiem Kołakowskim, Bronisławem Baczko, Zygmuntem Baumanem i innymi opozycyjnymi uczonymi. W Wielkiej Brytanii została wykładowcą socjologii na Uniwersytecie w Reading. Opublikowała m.in.: The Bureaucratic Leviathan (1980), Coercion and Control in Communist Society (1986), zaś w Polsce ogłosiła Pułapki zaangażowania: intelektualiści w służbie komunizmu (2001). W książce tej podjęła – wedle własnych słów – „próbę ponownego odczytania własnego ideologicznego życiorysu”.

Dom Hirszowiczów w Londynie był w latach 80. i 90. przystanią dla przyjeżdżających przyjaciół z Polski, związanych z demokratyczną opozycją. Z ich gościny przez wiele tygodni korzystali m.in. Jan Józef Lipski, Alina Brodzka, Jerzy Jedlicki.