Aktualności

CELE I ZADANIA CENTRALNEJ ŻYDOWSKIEJ KOMISJI HISTORYCZNEJ W POLSCE

„W historii niemieckich bestialstw ostatniej wojny stanowi martyrologia żydowska rozdział szczególny, przewyższający swym tragizmem wszystkie inne potworności. Zbadanie go jest więc wyjątkowo ważnym zadaniem dla historiografii ostatniej wojny. Tu bowiem można z całą jaskrawością zaobserwować, do jakich otchłani upodlenia i barbarzyństwa stoczyła się „Trzecia Rzesza”. W walce z Żydami obnażył hitleryzm całą swą istotę, prawdziwe oblicze nienasyconej krwiożerczej bestii. […]

Z łona pozostałych przy życiu Żydów polskich musiała i powinna była wyjść organizacja naukowa, która by wszystkie zbrodnie niemieckie wyprowadziła na światło dzienne, przed sąd wolnych narodów świata. I organizacja taka powstała. Jest nią Centralna Żydowska Komisja Historyczna, uruchomiona z inicjatywy Centralnego Komitetu Żydów Polskich i Związku Literatów, Dziennikarzy i Artystów Żydowskich w Polsce.

Powstała ona z końcem 1944 r. w Lublinie dla poinformowania opinii świata, który zna cyfry globalne mordów hitlerowskich, ale nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, że cyfry te to jeszcze nie wszystko. Bywają przecież katastrofy żywiołowe – trzęsienia ziemi, głód, epidemie itp. – w których giną miliony ludzi. Ale w naszym wypadku grozę budzi nie tylko wielomilionowa cyfra ofiar, ile ów potworny klimat zbrodni, atmosfera nabrzmiała krwiożerczym sadyzmem i bestialstwem, okrucieństwem wyrachowanym, na zimno uplanowanym, atmosfera, w jakiej się ta zagłada dokonała. Jednym słowem przytłacza tu nie tyle kolosalna w swych rozmiarach katastrofa fizyczna, ale raczej katastrofa moralna, upadek ludzkości tak straszny i niski, jakiego nie znały jeszcze dzieje świata.

Opinia świata nie zdaje sobie jeszcze w pełni sprawy ze skutków straszliwej katastrofy. Zadaniem Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej jest zebrać cały materiał dokumentarny i wszelkie inne dane, jakie są jeszcze dostępne w chwili obecnej, by zobrazować w pełni tę niesłychaną tragedię ludzkości. W tym celu Centr[alna] Żyd[owska] Komisja Historyczna zbiera wszelkie akta i dokumenty pozostawione przez niemieckie władze wojskowe cywilne, wojskowe i policyjne, dokumenty organizacji i instytucji żydowskich, protokólarne oświadczenia ocalałych ofiar i naocznych świadków zbrodni hitlerowskich, akta sądowe, fotografie, pamiętniki, zapiski, kroniki i wszelkie inne poszlaki i dowody. […]”

Filip Friedman, pierwszy dyrektor CŻKH

Centralna Żydowska Komisja Historyczna

W 1944 roku w Lublinie Centralny Komitet Żydów w Polsce — będący najważniejszą powojenną organizacją żydowską — powołał Centralną Żydowską Komisję Historyczną, której głównym zadaniem było zbieranie relacji osób ocalałych z Zagłady oraz udostępnianie materiałów dowodowych mogących pomóc w ściganiu niemieckich zbrodniarzy wojennych. W 1946 roku Komisja posiadała już około 8 tys. teczek dokumentów archiwalnych, kilkadziesiąt pamiętników, dzienników i utworów literackich oraz około 2 tysięcy relacji, kilka tysięcy książek odnalezionych w ruinach gett, ponad 3 tys. fotografii, 250 obrazów, rzeźb i synagogaliów. Jej najcenniejszym zbiorem było Podziemne Archiwum Getta Warszawy, tzw. Archiwum Ringelbluma.

1 października 1947 roku decyzją CKŻP, Centralna Żydowska Komisja Historyczna została przekształcona w Żydowski Instytut Historyczny z siedzibą przy ul. Tłomackie 5, w odbudowanym gmachu przedwojennego Instytutu Nauk Judaistycznych i Głównej Biblioteki Judaistycznej.

ŻIH, działając przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce, kontynuował prace Komisji i był sukcesorem jej zbiorów, jak też zbiorów Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych. Podjął się stworzenia Centralnego Archiwum Żydostwa Polskiego w celu jak najszybszego udostępnienia dokumentów badaczom, powołał Bibliotekę ŻIH, która przejęła zbiory Centralnej Biblioteki Żydowskiej oraz przystąpił do organizacji muzeum. Rozpoczął także poszukiwania dalszych części Archiwum Ringelbluma oraz zainicjował wydawania kwartalnika historycznego w języku żydowskim „Bleter far Geszichte”. 

Dziś Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma jest najdłużej działającą w Polsce żydowską instytucją naukową. Jako państwowa instytucja kultury tworzy podstawy naukowe dla rozwoju wiedzy o historii i kulturze Żydów, upowszechnia efekty prowadzonych badań, udostępnienia zachowane świadectwa materialne oraz sprawuje wszechstronną opiekę nad zbiorami przekazanymi przez Stowarzyszenie w użyczenie.

Więcej informacji na temat Centralnego Komitetu Żydów w Polsce w artykule prof. Andrzeja Żbikowskiego.

Przypominamy również, że już wkrótce nakładem Wydawnictwa ŻIH (w serii „Wydanie krytyczne prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej”) ukaże się Wielkanoc Stefana Otwinowskiego.

Filip Friedman (ur. 27 kwietnia 1901 r. we Lwowie, zm. 7 lutego 1960 w Nowym Jorku) — polski historyk żydowskiego pochodzenia. Studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza i następnie Uniwersytecie Wiedeńskim. Po wybuchu II wojny światowej uciekł do Lwowa, gdzie został pracownikiem Akademii Nauk. Po wojnie zamieszkał w Łodzi, gdzie pełnił m.in. funkcję dyrektora Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej. W 1946 r. był świadkiem na procesie norymberskim. Dwa lata później wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie mieszkał do śmierci.