Aktualności

Wcześniej działały w Warszawie dwie biblioteki judaistyczne: w warszawskiej Szkole Rabinów oraz „mała biblioteka” Wielkiej Synagogi. Ta ostatnia zaplanowana na kilka tysięcy tomów szybko wypełniła się woluminami. W związku z tym podjęto decyzję o budowie nowego gmachu, który w całości zostałby przeznaczony na potrzeby przyszłej biblioteki. Na jego lokalizację wybrano ulicę Tłomackie w najbliższym sąsiedztwie Wielkiej Synagogi.

W przemówieniu inauguracyjnym rabin profesor Mojżesz Schorr, senator RP, mówił między innymi:

Obok [...] zadania wychowawczego spełnia Biblioteka Judaistyczna jeszcze inne, donioślejsze zadanie. Biblioteka jest bowiem kuźnią samodzielnej, badawczej i twórczej pracy naukowej na niwie wiedzy judaistycznej. Gromadząc w swej składnicy wszystkie dzieła, które dzień w dzień pojawiają się w różnych gałęziach wiedzy żydowskiej, w różnych krajach, daje temsamem podnietę do samodzielnych dociekań, które wzbogacają wiedzę naszą. (...) I jeszcze jedno doniosłe zadanie będzie miała Biblioteka Judaistyczna do spełnienia. Tylko nauka, służąca czystej prawdzie, może się przyczynić do zniszczenia przesądów i fałszywych osądzeń, jakiemi bałamucona jest opinja publiczna w sprawach tyczących się Żydów i ich świata duchowego. Tylko na zdobyczach nauki może się też opierać w dziedzinie ducha pomost porozumienia i harmonii trwałej między narodem polskim a społeczeństwem żydowskim. 

Budowę nowej siedziby dla Biblioteki Judaistycznej w Warszawie zainicjował w 1927 roku właśnie Mojżesz Schorr. Oddano ją do użytku staraniem Społecznego Komitetu Budowy w 1936 roku jako Główną Bibliotekę Judaistyczną, udzielającą gościny Instytutowi Nauk Judaistycznych (ul. Tłomackie 5).

Była to jak na owe czasy biblioteka bardzo nowoczesna, a jej gmach zachwycał rozwiązaniami architektonicznymi zastosowanymi po raz pierwszy w warszawskich instytucjach tego typu (podobne rozwiązania znane były z gmachu „starej” Biblioteki Śląskiej w Katowicach). Pracownicy i użytkownicy biblioteki korzystali z oddzielnych wejść i klatek schodowych. Półki ze zbiorami podręcznymi znajdowały się poza zasięgiem czytelników, którzy od tej pory nie mogli już swobodnie przemieszczać się między nimi. Po wejściu do biblioteki osoba chcąca korzystać z jej zbiorów mogła wyszukać interesującą ją pozycję w katalogu, wypełniała rewers i siadała w czytelni na wyznaczonym miejscu. Pracownik biblioteki przynosił zamówione woluminy czytelnikowi do biurka. O tym, jaka była skala zapotrzebowania na książki żydowskie, niech świadczy fakt, iż z czytelni Głównej Biblioteki Judaistycznej mogło jednocześnie korzystać sto osób! 

W 1937 roku Biblioteka posiadała w swoich zbiorach 35 200 pozycji. Do 1939 roku zbiory obejmowały w przybliżeniu 40 000 woluminów, w tym około 150 manuskryptów, 10 inkunabułów, dużo pinkasów. Biblioteka Judaistyczna uzyskała prawo do egzemplarza obowiązkowego wszystkich druków hebrajskich i żydowskich, wydawanych w Polsce. Korzystali z niej głównie studenci, uczniowie szkół średnich.

Jej bogate zbiory zostały zrabowane przez Niemców, po wojnie udało się je częściowo odzyskać. Podczas okupacji, w gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej mieściły się kolejno: biura Żydowskiej Samopomocy Społecznej, „punkt etapowy” dla Żydów niemieckich wywiezionych do Generalnego Gubernatorstwa, magazyn mebli zrabowanych w getcie warszawskim. Budynek częściowo zniszczony, po wojnie odbudowano. Obecnie jest on siedzibą Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma. W budynku jest również przechowywane Podziemne Archiwum Getta Warszawy.

Źródła:

Barbara Michniak, Biblioteki żydowskie w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym, „Biuletyn ŻIH”, wrzesień 1998, nr 3 (187);

Mojżesz Schorr, Przemówienie Inauguracyjne wygłoszone przez Rabina Prof. D-ra Mojżesza Schorra, Senatora Rzeczypospolitej na uroczystość otwarcia gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej przy Wielkiej Synagodze w Warszawie dnia 22 kwietnia 1936 roku, Główna Biblioteka Judaistyczna przy Wielkiej Synagodze w Warszawie, Warszawa 1936;

Rafał Żebrowski, Biblioteka judaistyczna w Warszawie, hasło w Polskim Słowniku Judaistycznym.