Aktualności

Historia getta warszawskiego zajmuje w historiografii Zagłady miejsce wyjątkowe. Warszawska zamknięta dzielnica żydowska była największym gettem utworzonym przez Niemców (w szczytowym momencie liczba jego mieszkańców sięgała 460 tys. osób). To tu działała konspiracyjna grupa „Oneg Szabat”, która zbierała materiały znane dzisiaj jako Archiwum Ringelbluma. Funkcjonowały tu wszystkie najważniejsze żydowskie partie i ruchy młodzieżowe – getto warszawskie stanowiło centrum żydowskiej działalności konspiracyjnej w okupowanej Polsce w czasie II wojny światowej. Gromadzono tu pierwsze wiadomości o Zagładzie, by następnie przekazać raporty polskiemu podziemiu oraz rządowi na uchodźstwie. Getto warszawskiego było polem działalności rozmaitych stowarzyszeń społecznych, toczyło się w nim stłumione, ale niezniszczone całkowicie przez okupanta życie kulturalne. Żydzi stawiali czoła sytuacji, w której znaleźli się w trakcie okupacji, na rozmaite sposoby – zróżnicowanie ich reakcji na gettową rzeczywistość jest najważniejszym tematem tej książki. Uznaliśmy, że ten mikroświat, wycinek wojennej rzeczywistości, zasługuje na szczegółowe badania.

– fragment wstępu Marii Ferenc

W toku prac nad pełną edycją Archiwum Ringelbluma redaktorzy i redaktorki dokonali wielu istotnych odkryć badawczych z zakresu historii getta warszawskiego. W Archiwum zachowało się szereg materiałów dotyczących gospodarki, demografii oraz życia codziennego w getcie (w tym losu niektórych jego mieszkańców), które nie były dotychczas wykorzystywane w badaniach. Opracowane w sposób syntetyczny hasła Encyklopedii stanowią syntezę dotychczasowych badań oraz zapełniają luki w studiach nad gettem warszawskim. Obejmują również informacje zawarte w innych kolekcjach archiwalnych ŻIH (pamiętniki żydowskie z okresu okupacji, relacje ocalonych Żydów – materiały trudno dostępne m.in. ze względu na bariery językowe) oraz w opublikowanych materiałach źródłowych i wspomnieniowych dotyczących getta warszawskiego i Zagłady.

Do dyskusji nad określeniem wstępnej listy haseł zostali zaproszeni wybitni polscy badacze i badaczki. Kryterium doboru haseł stanowi nie tyle dotychczasowy stan badań nad tematem, co pokazanie jak najszerszej gamy zagadnień dotyczących getta warszawskiego. Encyklopedia pokazuje je w sposób możliwie całościowy.

Wybrane w publikacji hasła dotyczą najważniejszych instytucji getta warszawskiego: zarówno oficjalnych (np. Rada Żydowska), działających jawnie (np. Toporol czy ŻTOS), jak i konspiracyjnych (np. partie polityczne czy podziemne organizacje), a także najważniejszych wydarzeń w historii getta: jego utworzenia, wielkiej akcji likwidacyjnej czy powstania w getcie.

Książka prezentuje wybór haseł, natomiast cała Encyklopedia (licząca około dwóch tysięcy haseł) jest dostępna online jako zwieńczenie kilkuletniego projektu badawczego. Pomysłodawczynią projektu, jego kierowniczką i koordynatorką jest dr Maria Ferenc z Działu Naukowego ŻIH, a kierownikiem projektu prof. Andrzej Żbikowski, kierownik Działu Naukowego ŻIH.

Od 28 do 29 maja 2024 r. w Żydowskim Instytucie Historycznym będzie trwała konferencja wieńcząca wieloletnią pracę nad projektem badawczym „Encyklopedia getta warszawskiego”.

Więcej informacji o projekcie

Encyklopedia online

Encyklopedię getta warszawskiego będzie można kupić na stoisku Żydowskiego Instytutu Historycznego podczas Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie, a od poniedziałku 27 maja 2024 r. także w internetowej Księgarni na Tłomackiem.

Publikacja powstała w ramach projektu badawczego pt. „Encyklopedia getta warszawskiego” nr rej. 11H 17 0128 85 zrealizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego