Aktualności

Józef Sandel to bohater naszej wystawy „Historia sztuki w walce o pamięć. Józef Sandel (1894–1962) twórca Muzeum ŻIH”, którą obejrzeć można do 19 marca w naszym Instytucie. 

Wystawa jest nie tylko okazją do poznania poglądów Sandla na sztukę przez umieszczenie obfitych cytatów z jego prac, opatrzonych krytycznym komentarzem. Daje też możliwość zobaczenia wielu znakomitych obrazów i rysunków ze zbiorów ŻIH, Muzeum Narodowego i innych kolekcji. 

Zapraszamy do zapoznania się z kalendarium życia tej niezwykłej postaci.

JÓZEF SANDEL (1894–1962) KALENDARIUM ŻYCIA

 1894 (29 IX) – Przychodzi na świat w Kołomyi koło Stanisławowa (Galicja) w niezamożnej rodzinie kuśnierza Awigdora i handlarki warzyw Bruchy z domu Rindehau. Był najmłodszym z siedmiorga dzieci.

 przed 1912 – Uczęszcza do publicznej szkoły żydowskiej im. barona Moritza von Hirscha w Kołomyi (jednej z licznych placówek edukacyjnych założonych w Galicji przez Fundację im. Barona Hirscha).

1912 – Wyjeżdża w celach zarobkowych do braci w Niemczech, pracując m.in. jako agent w firmie tekstylnej we Freiburgu koło Drezna; tam kontynuuje swoją edukację.

1914–1918 – Służba wojskowa w armii austriackiej.

1918 – Zwolniony z wojska, wraca do Kołomyi, gdzie angażuje się w ruch lewicowy: zostaje członkiem żydowskiej Kompanii Bezpieczeństwa oraz wchodzi do Rady Delegatów Robotniczych.

1920 – Wyjeżdża do Drezna, gdzie pracuje jako agent firmy tekstylnej; w tym czasie zaczyna uczęszczać do miejscowej Kunstgewerbeschule (szkoły rzemiosł artystycznych) jak również słuchać wykładów o sztuce w Volkshochschule.

1924 – Zostaje współwłaścicielem sklepu tekstylnego w Dreźnie, od tej pory zaczyna wspierać młodych artystów o przekonaniach lewicowych; wstępuje do Komunistycznej Partii Niemiec.

1925 – Współzakłada i redaguje literacko-artystyczne czasopismo „Der Mob”; jako cudzoziemiec zostaje jednak wkrótce wydalony z Niemiec za działalność komunistyczną.

1925–1928 – Przebywa we Francji (gdzie pracuje jako robotnik w kopalni rudy w Long Brie, a później w zakładach samochodowych Peugeota) oraz w Wiedniu.

1928 – Otrzymuje pozwolenie na powrót do Drezna.

1929 – Zakłada własną galerię „młodej sztuki” w Dreźnie, promującą prace lewicowych twórców z Niemiec.

1930 – Organizuje w swojej galerii wystawę „Nowoczesny portret”.

1931 – Organizuje wystawę pt. „Artystyczne i duchowe Drezno w obrazach”, prezentowaną w kilku miastach Niemiec.

1933 – Po dojściu Hitlera do władzy, przeprowadza się do Belgradu, gdzie organizuje cztery wystawy.

1935 – Władze jugosłowiańskie nakazują mu opuszczenie kraju z powodów ideologicznych, wyjeżdża więc do Polski, gdzie początkowo mieszka w Wilnie, angażując się w życie artystyczne lokalnej społeczności żydowskiej.

1936 – Przeprowadza się do Warszawy, gdzie wiąże się ze środowiskiem Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych oraz Stowarzyszenia Żydowskich Artystów Plastyków w Polsce.

1939 – Zostaje komisarzem letniej wystawy polskich artystów plastyków w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą (w kamienicy Celejowskiej); w wyniku kampanii wrześniowej osiada we Lwowie (przyłączonym do ZSRR w wyniku podziału Polski pomiędzy dwóch okupantów), gdzie pracuje w dziale muzealnym miejscowej filii Akademii Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzickiej (czyli w dawnym Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich).

1942–1945 – Po wybuchu wojny ZSRR z Niemcami, przebywa w Turkmeńskiej Socjalistycznej Republice Radzickiej, gdzie pracuje w szkole jako nauczyciel języka niemieckiego.

1946 – Wraca do Polski i osiada w Warszawie (mieszka przy ul. Konopackiej na Pradze); zostaje kierownikiem Wydziału Sztuki przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce i przewodniczącym reaktywowanego Żydowskiego Towarzystwa Krzewienia Sztuk Pięknych.

1948 – W budynku Żydowskiego Instytutu Historycznego, ale pod auspicjami ŻTKSP organizuje wystawę pt. „Dzieła żydowskich artystów-plastyków – męczenników niemieckiej okupacji 1939–1945”.

1949 – W tym samym miejscu organizuje wystawę „Uratowane dzieła sztuki artystów żydowskich”; po likwidacji ŻTKSP przechodzi do pracy w ŻIH.

1950 – Otrzymuje nominację na kierownika Galerii Sztuki ŻIH; bierze ślub w Warszawie z Ernestyną Podhorizer (wdową po nauczycielu akademickim Wiaczesławie Zaikinie), swoją współpracowniczką w ŻTKSP, a potem w ŻIH, absolwentką wydziału matematyczno-przyrodniczego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, przed wojną nauczycielką gimnazjalną związaną ze środowiskiem lewicowym i przez krótki czas więzioną za działalność antyrządową.  

1952 – Zostaje członkiem Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Kultury Materialnej (dzisiejsze Stowarzyszenie Historyków Sztuki).

1953 – Zostaje zwolniony z pracy w ŻIH przez dyrektora Bernarda Marka „w związku z reorganizacją pracy” (czyli rezygnacją z eksponowania dzieł sztuki w salach wystawowych i skupienia się wyłącznie na ekspozycji dotyczącej historii powstania w getcie warszawskim), a w następstwie oddaje się działalności naukowej; podejmuje bezskuteczne próby odebrania ŻIH-owi zgromadzonych przez siebie zbiorów (ze względu na brak zaufania do ich obecnych opiekunów), które chciał przekazać Towarzystwu Społeczno-Kulturalnemu Żydów w Polsce.  

1962 (1 XII) – Umiera bezdzietnie w Warszawie; zostaje pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.  

1969 – Ernestyna Podhorizer-Sandel zostaje kierownikiem Muzeum ŻIH.

1984 – Ernestyna Podhorizer-Sandel umiera w Warszawie, a spuścizna po obu historykach sztuki zostaje przekazana do ŻIH.