Aktualności

Wspomnienia Mendla Balberyszskiego po raz pierwszy zostały opublikowane pod koniec 1946 r. Autor opowiada o ostatnim okresie istnienia getta wileńskiego, oddaje nastroje getta w przededniu likwidacji, relacjonuje przebieg „akcji” w dniach 1–4 września 1943 r., rezultatem której było wysłanie do obozu pracy w Estonii 5 tys. osób, a także przedstawia szczegółowo poszczególne etapy ostatecznego wysiedlenia w dniach 23–24 września.

Niniejsze wydanie zostało opatrzone posłowiem opracowanym przez badaczkę Zagłady Ewę Rogalewską, która przedstawia sylwetkę Mendla Balberyszskiego, przybliża kontekst polityczny Zagłady na Litwie, podaje podstawowe informacje na temat Żydów wileńskich, a także opisuje funkcjonowanie getta oraz działalność konspiracyjną jego mieszkańców.

Mendel Balberyszski urodził się w Wilnie w 1894 r. Studiował farmację i chemię na Uniwersytecie Stefana Batorego i Uniwersytecie Warszawskim. Przed wojną mieszkał z rodziną w Łodzi, był członkiem redakcji gazety „Der Tog”, jednym z liderów demokratycznej Jidisze Fołks-Partaj in Pojln (Żydowskiej Partii Ludowej w Polsce). W 1939 r. w poszukiwaniu bezpiecznego miejsca dla rodziny udał się na tereny pod okupacją radziecką. Sprowadził do Kowna żonę Leę i dzieci — Teodora i Deborę, następnie wszyscy zamieszkali w Wilnie. Kilka miesięcy po zajęciu miasta przez Niemców cała rodzina znalazła się w getcie wileńskim, w którym przebywała do jego likwidacji we wrześniu 1943 r. Balberyszski został wraz z synem wywieziony do obozu pracy Vaivara w Estonii, gdzie doczekali oswobodzenia przez Armię Czerwoną. Jesienią 1944 r. autor wspomnień przybył do Wilna, do maja 1945 r. pracował w tworzącym się Muzeum Żydowskim. Dowiedziawszy się, że jego żona i córka także przeżyły wojnę, wrócił z synem do Polski. Zamieszkali w Łodzi, Balberyszski pracował m.in. dla Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej w Polsce, sprawował funkcję prezesa w reaktywowanym po wojnie Żydowskim Stronnictwie Demokratycznym, a także przystąpił do Związku Literatów i Dziennikarzy Żydowskich. W 1949 r. wyjechał z Polski do Niemiec, a następnie do Australii, gdzie osiadł na stałe. Był współzałożycielem stowarzyszenia zrzeszającego byłych partyzantów i ocalałych z obozów koncentracyjnych, przez pewien czas pełnił funkcję prezesa Carlton Hebrew Congregation w Victorii. W latach 50-tych założona przez Balberyszskiego księgarnia stanowiła punkt informacyjny i ośrodek życia żydowskiego w mieście. Zmarł w Melbourne w 1966 r.

Publikacja ukazała się w serii „Wydanie Krytyczne Prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej” przy wsparciu Fundacji im. Róży Luksemburg — Przedstawicielstwo w Polsce.

------------------------------------------------

Publikacja nie jest dostępna w sprzedaży! Można się z nią zapoznać w Czytelni ŻIH i w Księgarni na Tłomackiem. Zapraszamy!

------------------------------------------------

Seria pomyślana jako Wydanie Krytyczne Prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej przybliża dokonania wczesnych studiów nad Zagładą w Polsce. Ma ona udokumentować ich pionierski, niepowtarzalny, a przy tym wciąż świeży i aktualny wymiar, zarazem zaś wskazywać na osadzenie prowadzonych wówczas badań w tradycji żydowskiej historiografii, szczególnie okresu przedwojennego. Ambicją projektu jest włączenie tych prac w obieg światowy. Teksty oryginalne są publikowane w opracowaniu krytycznym przygotowanym przez zaproszonych do projektu badaczy. W ramach serii ukazały się dotychczas następujące publikacje:

- Janina Hescheles, Oczyma dwunastoletniej dziewczyny

- Natan Eliasz Szternfinkiel, Zagłada Żydów Sosnowca

- Stefan Otwinowski, Wielkanoc

- Szymon Datner, Walka i zagłada białostockiego ghetta