Aktualności

Mieczysław Fogg. Narodowe Archiwum Cyfrowe

14 marca 1989 r. Mieczysław Fogg skierował do Żydowskiego Instytutu Historycznego oświadczenie:

Ja, niżej podpisany Mieczysław Fogg (…) oświadczam, że w czasie okupacji okazałem pomoc mojemu przyjacielowi (dyrygentowi orkiestry teatru Qui Pro Quo) Ignacowi Singerowi pseudonim Ivo Wesby.

Pomocy tej udzieliłem również jego żonie Loli Wesby oraz ich córce [to jest] po ucieczce z getta warszawskiego przechowałem ich w moim mieszkaniu, co równało się uratowaniu im życia. (…)

Obecnie pisząc to oświadczenie przypominam sobie kilka przypadków z czasów okupacji.

1/ Przez cały okres, aż do likwidacji getta, dawałem obiady chłopcu (8-9 lat) oraz do menażki dla jego siostry, które chłopczyk ten zabierał. Nazwiska tego dziecka nie znałem.

2/ Przez cały okres okupacji do Powstania dawałem również obiady znakomitemu profesorowi wokalistyki Stanisławowi Kopfowi. Od Powstania kontakt się urwał.

3/ Przyszedł do mnie po zamknięciu getta inny mój przyjaciel Stanisław Tempel, inżynier nagrywający w fabryce płyt Syrena Record. Przeszedł on granicę z Wilna, gdzie się ukrywał, z tęsknoty do Rodziny. Mieszkał u mnie parę dni i wbrew moim namowom i ostrzeżeniom poszedł do getta i nigdy go już więcej nie widziałem. (…)[1]

W oświadczeniu Fogg wymieniał jeszcze Ignaca Zalcsztaina, „ukrywającego się gdzieś za szafą u dozorcy przy ul. Dobrej”[2] oraz Tadeusza Glicksberga, kolegę syna Fogga, który uciekł z transportu do Treblinki. Żydowski Instytut Historyczny zaakceptował oświadczenie i skierował do Instytutu Yad Vashem wniosek o nadanie tytułu Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Yad Vashem uznał, że Fogg uczestniczył w ratowaniu łącznie aż 7 osób[3]. Spośród nich co najmniej Ivo Wesby, jego żona i córka, Ignacy Zalcsztain i Tadeusz Glicksberg przeżyli wojnę.

*

Mieczysław Fogg urodził się w Warszawie 120 lat temu, 30 maja 1901 r. jako Mieczysław Fogiel. Rodzina pochodziła z Niemiec. W młodości Fogg brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, walczył m.in. pod Wilnem i został ranny. Pracował jako kasjer PKP i niemal całą pensję przeznaczał na lekcje śpiewu. Dostał się najpierw do chóru w kościele św. Anny w Warszawie. „Bardzo mnie zdziwiło, kiedy nagle spośród nijakich i wystraszonych głosów, które nam odpowiadały, usłyszałem wybijający się ponad nie wyraźny, donośny, czysty głos, którego dotąd nie słyszałem”[4] – wspominał aktor i reżyser Ludwik Sempoliński. Dzięki jego pomocy w 1922 r. Fogg rozpoczął studia wokalne w Szkole Muzycznej im. Fryderyka Chopina.

Śpiewał jednak głównie na ślubach i pogrzebach. „Dostawałem za taki występ piętnaście do dwudziestu złotych. Jeżeli miałem śpiewać po włosku, kosztowało to pięć, dziesięć złotych drożej”[5] – wspominał. Mimo późniejszych występów, uczył się śpiewu nieprzerwanie aż do wojny – ostatnią lekcję odebrał w 1944 r., podczas powstania warszawskiego.

W 1928 r. Fogg zadebiutował jako piosenkarz w Chórze Dana na scenie teatrzyku Qui Pro Quo. Z chórem założonym przez Władysława Daniłowskiego związany był do 1938 r., koncertując w Polsce, Europie, USA i Związku Radzieckim. Rocznie tworzył około 150 nowych piosenek. Do najbardziej znanych utworów w jego repertuarze należały Jesienne róże, To ostatnia niedziela, Tango Milonga, Już taki jestem zimny drań, Co nam zostało z tych lat. W 1937 r. zwyciężył w plebiscycie Polskiego Radia na najpopularniejszego piosenkarza.

Kiedy na początku okupacji teatry zostały zamknięte, artyści estrady występowali w kawiarniach. Aby się utrzymać, Fogg śpiewał w lokalach dostępnych polskiej publiczności za zgodą władz Polski Podziemnej, jeździł z występami do innych miast. Pracował też jako kelner. Mimo propozycji ze strony Niemców nie podpisał volkslisty.

Po wybuchu powstania warszawskiego Fogg nie uczestniczył w walkach. Pojawiał się za to w zdobytych domach, na barykadach, w szpitalach polowych i w schronach, by śpiewem podnosić powstańców na duchu. Do upadku powstania wraz z akompaniującym mu akordeonistą Wiesławem Brodzińskim dał 104 koncerty. Śpiewał utwory takie jak Hej chłopcy, bagnet na broń!, Piosenkę o mojej Warszawie, powstańczy Marsz Mokotowa.

W marcu 1945 r. otworzył kawiarnię Café Fogg, rok później założył wytwórnię płytową Fogg Record, w czym pomagał mu Wesby. Oba przedsiębiorstwa zostały wkrótce zamknięte przez władze komunistyczne.

*

Przez ponad 60 lat kariery Mieczysław Fogg dał 16 tysięcy koncertów w 32 krajach – ostatni raz wystąpił w 1986 r., w wieku 85 lat.

Nie zdążył jednak osobiście pojechać do Instytutu Yad Vashem w celu odebrania medalu. Zmarł 3 września 1990 r. w Warszawie. „W latach pogardy, kiedy reżim hitlerowski skazał naród żydowski na zagładę on, Mieczysław Fogg, nie pozostał bierny wobec tych zbrodni. Nie tylko śpiewem zagrzewał powstańców Warszawy do walki z okupantem, ale ratował także swoich przyjaciół – Żydów z getta warszawskiego” – wspominał go wtedy Żydowski Instytut Historyczny. Potomkowie Fogga do dziś mieszkają w Warszawie.

*

„O tę pomoc zapytałem pana Mieczysława dopiero podczas naszej ostatniej rozmowy, jesienią 1989” – pisze w swojej biografii artysty Dariusz Michalski. – „Żachnął się:

– O czym tu mówić, proszę pana. Kto był w biedzie, temu należało pomóc. Każde nieszczęście wymaga wsparcia. Zwłaszcza takie. Getto! Pan sobie wyobraża? Miejsce, gdzie mordowano ludzi! Więc pomagałem, komu mogłem. Wciąż się zastanawiam, czy nie mogłem więcej.”[6]

Przypisy:

[1] Za: Dariusz Michalski, Poletko pana Fogga, Warszawa 2015, s. 253.

[2] Tamże.

[3] Fogg Mieczyslaw, The Righteous Among the Nations Database, https://righteous.yadvashem.org/?searchType=righteous_only&language=en&itemId=4014853&ind=NaN, dostęp 28.05.2021 r.

[4] Za: D. Michalski, dz. cyt., s. 28.

[5] Tamże, s. 30.

[6] D. Michalski, dz. cyt., s. 252.