Aktualności

Konrad Tom urodził się jako Konrad Runowiecki 9 kwietnia 1887 r. w Warszawie, w zamożnej rodzinie kupców. Choć ukończył szkołę kupiecką, nigdy nie pracował w tym zawodzie. Już w 1903 r. zadebiutował jako autor tekstów satyrycznych. Był związany z gazetami i scenami Warszawy oraz Łodzi, publikował także pod pseudonimami „Tim-Tom”, „Milly”. W 1909 r. z Arnoldem Szyfmanem współtworzył teatr Momus, pierwszy stały warszawski kabaret. Na scenie „Momusa” po raz pierwszy zabrzmiała jego słynna piosenka Na Czerniakowskiej do muzyki Jerzego Boczkowskiego:

„Choć ojca nie znał, matki też

Uchował się bez troski

Żył, toć najmniejsza żyje wesz

Nikt go nie pytał: jak się zwiesz

Na Czerniakowskiej”

W okresie I wojny światowej występował m.in. w Teatrze Komedia przy Chmielnej, w Teatrze Nowoczesnym przy Jasnej. Od 1919 do 1923 r. pisał teksty dla teatrzyku Qui Pro Quo, w którym występowali najsłynniejsi artyści sceniczni II Rzeczypospolitej: Hanka Ordonówna, Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo, Zula Pogorzelska, Mira Zimińska, Ludwik Lawiński. Z Pogorzelską, wykonawczynią skandalizujących piosenek, wówczas jedną z najpopularniejszych aktorek w Warszawie, wziął ślub, prawdopodobnie w 1922 r. Z powodu zatargu finansowego z Jerzym Boczkowskim, szefem „Qui Pro Quo”, Tom, Pogorzelska i Andrzej Włast założyli własny teatrzyk (rewię) “Perskie Oko”, który przez kilka lat rywalizował z teatrzykiem Boczkowskiego.

Tom odtwarzał w skeczach przede wszystkim role elegantów i „typy żydowskie”. Jako twórca szmoncesów, żydowskiego humoru kabaretowego, wsławił się autorstwem skeczu Sęk, przypomnianego po wojnie przez Edwarda Dziewońskiego i Wiesława Michnikowskiego. Podziwiano jego talent aktorski, uważany był także za przystojnego, eleganckiego konferansjera[1]. Chociaż plotkowano, że Zula ma romans z Eugeniuszem Bodo, plotki te służyły prawdopodobnie marketingowi. Tom towarzyszył żonie do końca jej życia – Zula zmarła przedwcześnie w 1936 r. na chorobę rdzenia kręgowego. Jej śmierć była dla piosenkarza (jak mówiono wtedy na tekściarzy) potężnym ciosem.

W latach 30. Tom na większą skalę zaangażował się w kino jako reżyser, scenarzysta i aktor. Napisał scenariusze m.in. do filmów Czy Lucyna to dziewczyna? (1934 r.), Ada! To nie wypada! (1936 r., także reżyseria), a także pierwszą wersję scenariusza przedwojennego hitu kina żydowskiego Jidl mitn fidł (Judeł gra na skrzypcach) z 1936 r.

Scenarzysta błyskawiczny

Film o niesfornej panience Ada! To nie wypada! zapisał się w historii szlagierem stworzonym przez Zygmunta Wiehlera i Jerzego Jurandota. Jurandot wspominał:

“Wszedłszy do Adrii i rozejrzawszy się bacznie po zatłoczonej sali, producent z pięcioma tysiącami w kieszeni wprawnym okiem wyławiał jednego z będących w danej chwili en vogue scenarzystów, dajmy na to Konrada Toma, i przysiadał się do jego stolika. Po wypiciu kawy i wzajemnym opowiedzeniu sobie najświeższych anegdot, przystępowano do sprawy zasadniczej.

– No jak tam, panie Konradzie, nie ma pan przypadkiem jakiegoś dobrego pomysłu na scenariusz?

– Owszem, mam.

Tom wprawdzie żadnego pomysłu nie miał, ale wszyscy zawodowcy wiedzą, że pomysł przychodzi dopiero po zainkasowaniu zaliczki.

– Dramat czy komedia?

– Dramat.

– A jaki tytuł?

To już było dla takiego fachowca jak Tom dziecinnie łatwe.

– Krzyk serca.

Mógł powiedzieć równie dobrze Pożoga uczuć, Jej oczy albo Kocham tylko ciebie: pod każdy z tych tytułów można potem podciągnąć każdą fabułę. Zresztą producenta treść filmu interesuje w tej chwili najmniej, natomiast tytuł to z handlowo-reklamowego punktu widzenia rzecz pierwszorzędnej wagi (...)”.

Aktorzy wkrótce dowiadywali się:

“– Uniwersfilm kręci nowy film według rewelacyjnego scenariusza Toma. Dla pani (pana) jest świetna rola. Proszę, oto tysiąc złotych zaliczki, za miesiąc zaczynamy”[2].

We wrześniu 1939 r. Tom trafił do Lwowa. Został tam kierownikiem Państwowego Teatru Miniatur. Występował przy Armii Andersa podczas jej przejścia przez Bliski Wschód i walk we Włoszech. W 1946 napisał scenariusz do filmu Michała Waszyńskiego „Wielka droga” o zesłanych na Syberię Polakach, którzy dostali się do Armii Andersa. W filmie tym po raz pierwszy wykonano piosenkę Czerwone maki.

W 1947 r., Tom przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. Za odmowę powrotu władze komunistycznej Polski odebrały mu obywatelstwo. Zmarł w ubóstwie w Los Angeles w wieku 70 lat.

Przeczytaj też:

Dybuk z celuloidu. Przedwojenne kino żydowskie w Polsce

Jerzy Jurandot. Opowieść o przyjaźni i ucieczce z getta

Źródła:

Jerzy Jurandot, Dzieje śmiechu, Warszawa 1965.

Agnieszka Niemojewska, Zula Pogorzelska emanująca seksapilem, “Rzeczpospolita”, 27 maja 2018.

Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965, Warszawa 1973

https://culture.pl/pl/tworca/konrad-tom, Konrad Tom

Przypisy:

[1] Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765–1965, Warszawa 1973.

[2] Jerzy Jurandot, Dzieje śmiechu, Warszawa 1965.