Jakub Dinezon. Popularny i zapomniany \ Aktualności \ Jakub Dinezon. Popularny i zapomniany \ Żydowski Instytut Historyczny

Jakub Dinezon. Popularny i zapomniany

Autor: Przemysław Batorski

W Mauzoleum Trzech Pisarzy na warszawskim cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej spoczywają trzej wybitni twórcy literatury jidysz: Icchok Lejb Perec, Szymon An-ski i Jakub Dinezon. Tylko ostatni z nich pozostaje niemal zapomniany.

Jakub Dinezon, 1913 r. / YIVO Institute

Jakub Dinezon (Jakow, Jankew Dynezon, Dinesohn) urodził się w 1856 roku w Nowych Zagorach k. Kowna[1]. Odebrał tradycyjne wychowanie religijne w chederze, a po śmierci ojca i wyjeździe do Mohylewa w świeckiej szkole żydowskiej, prowadzonej w duchu haskali. Dzięki dobrej edukacji został nauczycielem hebrajskiego u bogatej rodziny kupieckiej w Mohylewie. Jego pierwsza powieść Ba-awon awot (hebr., Z grzechu ojców) została skonfiskowana przez rosyjską cenzurę.

Drugi utwór zaledwie 21-letniego Dinezona, Der szwarcer jungermanczik (Czarny młodzieniaszek) z 1877 r. stał się pierwszym bestsellerem literatury jidysz – pisarz postanowił bowiem pisać nie po hebrajsku, ale w pogardzanym przez wielu „żargonie”. Błyskawicznie sprzedał się pierwszy nakład liczący 10 000 egzemplarzy, według niektórych źródeł sprzedano łącznie aż 200 000 egzemplarzy powieści. Czarny młodzieniaszek opowiada o niespełnionym uczuciu młodego nauczyciela Józefa do uczennicy Rozy.

„W krok za szczęściem podąża nieszczęście – mawiają poeci. A rozsądny człowiek dodaje: nie ma róży bez kolców. W naszej historii widzimy prawdę obu tych powiedzeń. Na nieboskłonie życia naszego drogiego Józefa jak jutrzenka pojawiło się szczęście. Lecz ledwo wzeszło słońce, już na drugim krańcu nieba zaczęły kłębić się ciężkie i ciemne chmury (…)”[2].

„Nie wypił herbaty, pił jedynie swoje łzy, spływające mu z oczu.

Było już dość ciemno, lecz Józef nadal siedział jak przykuty do krzesła i bił się z myślami. Nie zauważył, jak Roza weszła do pokoju, i zatrzymawszy się przy drzwiach, patrzyła na niego wesołym, miłosnym spojrzeniem.

– Józefie – powiedziała ciepło – czemu jest pan taki zamyślony? Proszę się nie martwić, pana statki nie zatoną.

– Rozo, proszę wybaczyć, nie zauważyłem pani.

– Zawsze tak się jakoś dzieje, że pytam pana, o czym myśli. Proszę wybaczyć, Józefie. Od tej pory przestanę być ciekawska, tylko nauczę się zgadywać, nad czym pan duma. Nie będę więcej pytać.

– Rozo, Rozo – rzekł Józef – muszę pani coś powiedzieć.

– Nie teraz, Józefie. Wybieram się na wesele, dorożka już czeka. Zostałam poproszona o przekazanie panu tego listu osobiście. Proszę, niech mi pan nie ma tego za złe. Do widzenia!

Podała Józefowi rękę i wyszła. Mężczyzna patrzył, jak wsiada do dorożki, w której czekała już matka, i obie odjechały.

– I tobie też, boskie stworzenie, miałbym okazać niewdzięczność? – szepnął Józef (…)”[3].

Pisarz zawdzięczał sukces wydawniczy poruszeniu tematów życia codziennego społeczności żydowskich, zwłaszcza takich budzących zażarty spór kwestii, jak asymilacja, ubóstwo czy aranżowane małżeństwa. Do jego popularności przyczynił się też sentymentalny styl, ulubiony zwłaszcza przez dziewczęta.

Utwory Dinezona nie były tłumaczone na polski, a po II wojnie światowej, w wyniku zagłady większości użytkowników jidysz, pisarz ten został zapomniany. Pierwszy przekład Dinezona na angielski pojawił się dopiero w 2003 r. W Polsce tłumaczenie Czarnego młodzieniaszka drukuje od 2019 r. czasopismo Chidusz.

_en_Jacob_Dineson_and_Isaac_Leib_Peretz_National_Library_of_Israel___003567455_.jpg — Icchok Lejb Perec i Jakub Dinezon
/ National Library of Israel, 003567455

W 1885 r. Dinezon opuścił Wilno i przeniósł się do Warszawy. Pisał kolejne powieści, zaprzyjaźnił się z Icchokiem Lejbem Perecem i Szolem Alejchemem – aby wspomóc finansowo autora Kasrylewki, przeprowadził akcję odkupienia jego praw autorskich od pierwotnych wydawców. Coraz bardziej interesował się działalnością oświatową, co przełożyło się na rezygnacją z pisania. Chociaż Perec zachęcał go, by jeszcze raz chwycił za pióro, około 1910 r. Dinezon zaprzestał pracy literackiej i zaangażował się w tworzenie żydowskiego świeckiego szkolnictwa. Podczas I wojny światowej wraz z Perecem budował sierocińce dla dzieci, które w wyniku walk straciły rodziców

Śmierć Dinezona 29 sierpnia 1919 r., zaledwie cztery lata po śmierci Pereca, odbiła się dużym echem w społeczności żydowskiej. Na jego pogrzeb na cmentarzu żydowskim w Warszawie przyszły dziesiątki tysięcy osób. W 1924 r. rzeźbiarz Abraham Ostrzega stworzył na terenie cmentarza Mauzoleum Trzech Pisarzy – pochowano tam Pereca, Dinezona i zmarłego w 1920 r. Szymona An-skiego. Do dziś tak zwanego ohelu Pereca strzegą uskrzydlone lwy z kamienia.