Aktualności

Samuel Finkelstein, Zrywanie owoców, 1932 r., zbiory ŻIH

Chociaż „Nowy Rok dla Drzew” może wydawać się nieco dziwną koncepcją, jest to ważny czas zarówno ze względów duchowych, jak i praktycznych. Wiele osób słyszało o Rosz ha-Szana, czyli żydowskim Nowym Roku. Mimo, że Tu Bi-Szwat jest „Rosz ha-Szana dla drzew”, jest to ważny dzień również dla ludzi – co podkreśla popularny cytat z Księgi Powtórzonego Prawa, interpretowany przez wielu uczonych, w tym Rasziego i Majmonidesa. Brzmi on: „Czy drzewo polne jest człowiekiem?” (Księga Powtórzonego Prawa 20:19).

Cytat ten był interpretowany na niezliczone sposoby, między innymi jako bezpośrednie porównanie człowieka z drzewem polnym[1]. Wiemy, że nawet gdy zimą drzewa wydają się bezczynne, ale pod powierzchnią ziemi ich korzenie rosną i stają się silniejsze. Dlatego my, ludzie, mając silne korzenie i wiarę, możemy być owocni i nadal oddawać się Bogu. Wielu Żydów przypomina sobie tę myśl w okresie Tu Bi-Szwat.

Dlaczego 15 szwat?

Dla Żydów bardzo ważne było ustalenie, kiedy rozpoczyna się nowy rok dla płodów rolnych, ze względu na siedmioletni cykl rolny, zgodny z prawem Tory. Każdy rok w tym siedmioletnim cyklu był ważny – kiedy Święta Świątynia stała w Jerozolimie, w pierwszym, drugim, czwartym i piątym roku tego cyklu wymagano od rolników oddzielenia jednej dziesiątej ich płodów rolnych (dziesięciny) i zjedzenia w Jerozolimie, z kolejną dziesięciną, która ma być przekazana Kohanimowi i Lewimowi (kapłanom i muzykantom w Świątyni. Dziś zarówno Kohanim, jak i Lewim są znani jako potomkowie plemienia Lewiego, ale Kohanim są również potomkami Aarona). W trzecim i szóstym roku właściciele oddawali dziesięcinę ubogim. Siódmy rok jest szczególny, ponieważ podczas jego trwania nie należy wykonywać żadnych prac rolniczych.

Prawa siódmego roku odnoszą się konkretnie do roślin, które wymagają zasiania nasion, i gleby, w której zostaną posadzone[2]. Jest to znane jako rok szmity.

Rabini ustalili, że owoc, który zakwitł przed 15 dniem szwat, pochodzi z poprzedniego (żydowskiego) roku. Jeśli zakwitł później, jest to owoc nowego roku dla drzew. Data ta została wybrana, ponieważ w Izraelu (a także w okolicznych krajach śródziemnomorskich) deszcz zaczyna padać mniej więcej w czasie Sukkot – 15 tiszri, 15 dni po Rosz ha-Szana, początku głównego żydowskiego Nowego Roku. Mówi się, że deszcz nowego roku przesiąknie glebę i drzewa, a tym samym przyniesie owoce, po około 4 miesiącach, do 15 dnia miesiąca szwat. Dlatego 15 dzień szwat uważany jest za nowy rok dla drzew i owoców. Tu Bi-Szwat jest wymieniony w Talmudzie, w traktacie Rosz Haszana.

Szmita

Zgodnie z prawem Tory istnieje siedmioletni cykl rolny; siódmy rok to rok szabatowy, szabat dla ziemi, czyli rok odpoczynku od uprawy ziemi, dziesięciny nie są dzielone, a wszystkie produkty rolne, które wyrosną w tym roku są uważane za bezpańskie – każdy może z nich czerpać. Ten siódmy rok jest znany w Biblii jako rok szmity.

Obecny rok, 5782 w kalendarzu hebrajskim, jest akurat rokiem szmity. Prawa szmity nie mają zastosowania do diaspory, obowiązują tylko w Izraelu. Prawa te dotyczą nie tylko dużych działek rolnych i pól – prywatne uprawy w ogrodach, szklarniach itp. również im podlegają. Przepisy szmity zostały po raz pierwszy wymienione w Księdze Wyjścia, po czym wielokrotnie wspomina się o nich w Biblii. Szmita dosłownie oznacza „uwolnienie” i może być postrzegana jako czas wypowiedzenia tego, o czym dowiedzieliśmy się przez siedem lat; często przed Szabatem, siódmym dniem tygodnia, Żydzi w pośpiechu sprzątają, gotują, czynią przygotowania i doprowadzają do końca tydzień pracy. Wtedy mogą uwolnić energię i stres odczuwane przed zapaleniem szabatowych świec. Ponieważ szmitę można postrzegać jako całoroczny szabat dla Ziemi, słowo „uwolnienie” wydaje się tym bardziej odpowiednie i szabat taki wymaga szczególnie drobiazgowych przygotowań.

Chociaż prawa szmity dotyczą przede wszystkim Izraela, niektóre przepisy mają zastosowanie do tych, którzy żyją w diasporze. Podczas szmity nie zaleca się kupowania ani odbierania produktów, które były uprawiane w Izraelu – te owoce uważa się za święte, dlatego też nie wolno ich sprzedawać, ponieważ nie można ich w żaden sposób zmarnować ani zniszczyć.

Dla każdego Żyda, niezależnie gdzie mieszka, dobrym uczynkiem będzie anulowanie pożyczki w roku szabatowym, jak stwierdza Księga Powtórzonego Prawa 15:2: „Wszyscy, którzy są wierzycielami, muszą zwolnić swój uścisk”[3]. Amnestia dotycząca pożyczki między dwoma osobami jest znana jako pruzbol. Chociaż wspomina o niej Tora, obecnie jest to przykazanie rabiniczne, ponieważ pojęcie z Tory będzie miało zastosowanie tylko wtedy, gdy większość narodu żydowskiego zamieszka w Ziemi Izraela, czyli kiedy naród żydowski nie będzie na wygnaniu (do którego doszło w wyniku zburzenia Drugiej Świątyni). To kolejny przykład ilustrujący, jak szmita symbolizuje uwalnianie.

Tradycje Tu Bi-Szwat dzisiaj

Powszechnym zwyczajem jest spożywanie na Tu Bi-Szwat owoców, zwłaszcza owoców Ziemi Świętej, Ziemi Izraela, takich jak daktyle, figi, winogrona, oliwki i granaty. Żydzi często spożywają owoc, którego nie kosztowali jeszcze w obecnym sezonie, aby móc odmówić błogosławieństwo Szehechejanu, w którym dziękują Bogu za opiekę i umożliwienie przeżycia tego momentu. Zgodnie z tradycją religijną Tu Bi-Szwat nie jest dniem sadzenia nowych drzew; „nowy rok sadzenia” przypada 1 dnia miesiąca tiszri (wtedy też rozpoczyna się nowy rok – Rosz ha-Szana). Dziś jednak dla niektórych ludzi stało się zwyczajem (zwłaszcza w Izraelu) sadzenie nowych drzew w ten dzień.

Wielu Żydów ma zwyczaj jedzenia 15 różnych owoców na Tu Bi-Szwat, dlatego, że święto przypada na 15 szwat. Żydzi aszkenazyjscy recytują psalmy. U Sefardyjczyków „uczcie z owoców” towarzyszą pieśni zwane complas. Rodziny zasiadają razem i delektują się wszystkimi owocami oraz innymi potrawami, winem i innymi napojami – posiłek ten jest znany jako seder Tu Bi-Szwat. Jako że to pomniejsze święto jest powodem do radości, nie wolno w tym czasie pościć[4].

Tu Bi-Szwat jest okazją, aby podziękować Bogu i skupić się na Jego darach, dzięki którym możemy żyć tak jak żyjemy.

Przypisy:

[1] Głębsze Badanie Księgi Powtórzonego Prawa 20:19-20 [A Closer Examination of Deuteronomy 20:19-20], Akiva Wolff, s. 147, jewishbible.org, dostęp 4.01.2022.

[2] Podręcznik ,Hazon Shmita' [The Hazon Shmita Sourcebook], Yigal Deutscher, Anna Hanau, Nigel Savage, Shmita Project, Pierwsza Edycja, sierpień 2013, s. 31.

[3] Tamże. p. 42.

[4] Tu bi-Shevat, The Editors of Encyclopaedia Britannica, britannica.com, dostęp 17.01.2022.