Aktualności

Dyrektor ŻIH Monika Krawczyk i prof. Andrzej Żbikowski. Fot. Grzegorz Kwolek (ŻIH)

Kapituła Nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów w składzie: Ada Willenberg – ocalała z Zagłady, promotorka pamięci o losach Żydów podczas II wojny światowej, dr Monika Polit – jidyszystka, oraz dr hab. Witold Mędykowski – historyk, archiwista, pracownik Instytutu Yad Vashem – podczas tajnego głosowania, wybrała laureatów Nagrody za rok 2021: prof. Andrzeja Żbikowskiego w uznaniu osiągnięć naukowych oraz ośrodek edukacyjno-muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w dziedzinie upamiętnienia.

– Kapitułę nagrody stanowią wybitne, zasłużone osoby dla stosunków polsko-żydowskich – powiedziała dyrektor ŻIH Monika Krawczyk. W uroczystości brali udział przedstawiciele Ministerstwa Spraw Zagranicznych, korpusu dyplomatycznego, władz samorządowych, instytucji kultury i organizacji społeczności żydowskiej.

– Uczcimy dziś wysiłki, by upowszechnić zarówno wyjątkowe dzieje żydowskiej społeczności w Polsce, jak i ich nagłego i brutalnego zniszczenia – powiedział Yacov Livne, ambasador Izraela. – Niedawno w Polsce i w Izraelu obchodziliśmy rocznicę powstania w getcie warszawskim. Kluczowym jest, by kontynuować badania nad tym okresem dla dobra naszej wspólnej historii. Chciałbym podziękować szczególnie Andrzejowi Żbikowskiemu, który jest autorem i redaktorem wielu prac w tej tematyce, między innymi pierwszej pełnej edycji raportu Jürgena Stroopa z likwidacji getta warszawskiego.

Na zdjęciach: ambasador Yacov Livne; dyrektor Monika Krawczyk; dr Monika Polit; prof. Andrzej Żbikowski; Agnieszka Dziarmaga; zespół "Świętokrzyskiego Sztetla". Fot. Grzegorz Kwolek (ŻIH)

– Świętokrzyski Sztetl w nowoczesny sposób pokazuje nasze wspólne polsko-żydowskie dziedzictwo. Nowe, twórcze pomysły na przedstawianie historii są niezwykle cenne. Każdy powinien mieć możliwość zobaczenia na własne oczy wspaniałej spuścizny żydowskiego życia w Polsce, także w sferze wirtualnej. Dziękuję Świętokrzyskiemu Sztetlowi za jego pracę i życzę dalszych sukcesów – dodał ambasador Livne.

– Profesor Żbikowski należy do grona najbardziej zasłużonych pracowników naukowych Żydowskiego Instytutu Historycznego, z którym związany jest od blisko 40 lat, obecnie jako kierownik Działu Naukowego. Jest także współzałożycielem Centrum Badań nad Zagładą Żydów i wykładowcą na Uniwersytecie Warszawskim. Jest również historykiem samego ŻIH i osobą, bez której istnienie Instytutu jako placówki naukowej trudno sobie wyobrazić – podkreślił w laudacji prof. Grzegorz Berendt.

– W bogatym dorobku Andrzeja Żbikowskiego jako redaktora dokumentów źródłowych znajduje się edycja tekstu kluczowego dla dziejów Zagłady w Polsce – raportu Jürgena Stroopa Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje!, a także między innymi tom 3 Pełnej Edycji Archiwum Ringelbluma – Relacje z Kresów, liczne studia i materiały do stosunków Polaków i Żydów pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945 oraz przedmowy i posłowia do wspomnień ocalałych z Zagłady, takich jak Samuel Willenberg. Prace te stanowią bezcenny materiał dla historyków, materiał, z którego będą korzystać przyszłe pokolenia – powiedział prof. Berendt.

– Trochę przez przypadek trafiłem do ŻIH, może dlatego, że byłem asystentem jednego z najwybitniejszych polskich profesorów Mariana Małowista, który stracił rodzinę w getcie warszawskim, a z pomocą polskiej konspiracji przeżył, doczekał wyzwolenia. Był jednym z niewielu, którzy w latach 70. na studiach historycznych cokolwiek o Zagładzie wiedzieli. Nas o tym nie uczono w tych czasach – powiedział laureat, prof. Andrzej Żbikowski. – Aż szkoda, że drugie 40 lat w Instytucie nie dam rady pracować!

– Chmielnik leży na południe od Kielc i ma niecałe 4 tysiące mieszkańców. Według danych z 1938 roku mieszkańców było 9 tysięcy, a spośród nich 6670 to byli Żydzi, czyli jakieś 80 procent – powiedziała w laudacji dla „Świętokrzyskiego Sztetla”, dr Monika Polit, członkini kapituły Nagrody. – Można by pomyśleć, że „Świętokrzyski Sztetl” to tylko wirtualna podróż, ale wcale tak nie jest. Kiedy tylko pozwalają obostrzenia pandemiczne, ośrodek otwiera swoje podwoje w XVIII-wiecznej synagodze, oferując liczne wykłady, spotkania i warsztaty o cywilizacji aszkenazyjskiej.

– Kiedyś byłam zdumiona, że istnieje coś takiego, jak wiedza o kulturze żydowskiej. W pracy w „Świętokrzyskim Sztetlu” wychodzimy z założenia, że kultura ta nadal jest „wielką nieobecną” w powszechnej świadomości, nawet w miasteczkach, w których kiedyś zamieszkiwali głównie Żydzi – powiedziała Agnieszka Dziarmaga, kierownik Ośrodka Edukacyjno-Muzealnego Świętokrzyski Sztetl w Chmielniku. – W naszym budynku synagogi jest jedyna bima na świecie wykonana ze szkła. Mamy uliczki dawnego sztetla, mykwę, jedną z najciekawszych w tej części Polski, jeśli nie Europy, którą udostępnimy podczas najbliższej Nocy Muzeów.

– Chciałabym wspomnieć o projekcie „Nasi sąsiedzi – Żydzi”, który realizujemy od dziesięciu lat. Kiedyś był to niewielki konkurs dla szkół, dziś ma charakter wojewódzki. Uczniowie wyruszają z dyktafonami, aparatami, notatnikami, i zapisują to, co zachowało się w pamięci świadków, postświadków, na temat polskich Żydów. Powstają rzeczy niezwykłe, odkrywamy obszary wciąż wymagające badań naukowych.

Laureatom serdecznie gratulujemy i życzymy dalszych sukcesów!

_____

Prof. dr hab. Andrzej Żbikowski jest historykiem, kierownikiem Działu Naukowego ŻIH, profesorem w Studium Europy Wschodniej UW. Redaktor i edytor dokumentów źródłowych, m.in. raportu Jürgena Stroopa z tłumienia powstania w getcie warszawskim Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje! Oraz tomu 3 Relacje z Kresów Pełnej Edycji Archiwum Ringelbluma.

Jest autorem licznych książek, m.in. Jan Karski. Bohater polskiego podziemia; U genezy Jedwabnego. Żydzi na Kresach Północno-Wschodnich II Rzeczypospolitej, wrzesień 1939 – lipiec 1941; Żydzi w Polsce: dzieje i kultura. Leksykon. Ostatnio napisał rozdziały w książkach Warsze-Warszawa. Żydzi w historii miasta, 1414-2014 Wydawnictwa ŻIH oraz atlasu Dzieje Żydów polskich.

Ośrodek edukacyjno-muzealny „Świętokrzyski Sztetl” w Chmielniku od 2014 r. upamiętnia Żydów zamieszkujących przedwojenne województwo kieleckie. Instytucja mieści się w zabytkowej synagodze z XVIII wieku, przyciągającej co roku tysiące turystów z kraju i zagranicy. Prowadzi zajęcia edukacyjne opowiadające o życiu i Zagładzie chmielnickich Żydów oraz o żydowskich obyczajach, tańcu i kuchni.

„Świętokrzyski Sztetl” organizuje konkurs „Nasi sąsiedzi – Żydzi” (miał już dziewięć edycji) oraz projekt literacki „Kto ratuje jedno życie…” i szereg innych inicjatyw kulturalnych: wystawy, koncerty, projekcje filmowe, spotkania autorskie. W 2021 r. przedstawiciele Ośrodka doprowadzili do odsłonięcia w Suskrajowicach obelisku upamiętniającego Żydów pomordowanych przez Niemców w 1943 r.

Nagroda im. Marii i Łukasza Hirszowiczów

W 2001 r. Maria Hirszowicz, profesor socjologii pozostająca od 1969 r. na emigracji w Wielkiej Brytanii, ufundowała nagrodę za działalność i prace poświęcone problematyce żydowskiej w Polsce. Nagroda miała nosić imię jej zmarłego męża, Łukasza Hirszowicza. Fundusz Nagrody Maria Hirszowicz powierzyła ówczesnemu dyrektorowi ŻIH, profesorowi Feliksowi Tychowi. Maria Hirszowicz zmarła w Paryżu w 2007 r.

Więcej o nagrodzie