Aktualności

Pobierz plakat i program konferencji w formacie pdf: 

  Więcej informacji o konferencji na stronie organizatora:

https://www.spielreinassociation.org/program

Zobacz wydarzenie na Facebooku

_____

Szejwa Szpilrajn urodziła się w 1885 r. w Rostowie nad Donem, szybko rozwijającym się mieście przemysłowym, położonym w strefie osiedlenia wytyczonej dla Żydów w cesarstwie rosyjskim. Jej rodzice byli zamożnymi wykształconymi Żydami o liberalnych poglądach. Jej matka, Chawa (Ewa) Lublińska najprawdopodobniej pochodziła z Lublina, a ojciec, Naftul (Nikołaj) Szpilrajn – z Warszawy. Dziadkowie i pradziadkowie Sabiny, zarówno ze strony matki, jak i ojca, byli poważanymi rabinami chasydzkimi.

Sabina odebrała staranne wykształcenie. Już jako dziecko mówiła płynnie po rosyjsku, niemiecku i francusku, studiowała Torę po hebrajsku. W wieku pięciu lat uczęszczała do progresywnego przedszkola prowadzonego według metod Friedricha Fröbela (tzw. freblówki) w Warszawie, do której przyjmowano tylko najzdolniejsze dzieci. W rostowskim gimnazjum odnosiła same sukcesy. W dzienniku prowadzonym od 10. roku życia wielokrotnie pisała o swoich zainteresowaniach naukowych i marzeniach, by zostać lekarką: „Życie bez nauki jest pozbawione sensu, niewyobrażalne. Co innego miałabym robić? Wyjść za mąż? Już sama myśl o małżeństwie jest dla mnie nie do zniesienia”.

W wieku 19 lat Spielrein trafiła do uniwersyteckiego szpitala psychiatrycznego Burghölzli w Zurychu, znalazła się pod opieką ówczesnego dyrektora, Eugena Bleulera oraz lekarza, Carla Gustawa Junga. Tam błyskawicznie zaczęła odzyskiwać równowagę psychiczną. W bardzo nowoczesnym na tamte czasy szpitalu Bleulera, lekarze, studenci medycyny i pacjenci współtworzyli społeczność skoncentrowaną na nauce i nowych formach terapii. Wkrótce po przyjęciu Spielrein zaczęła asystować lekarzom przy pracy – uczestniczyła w obchodach, stawianiu diagnoz i eksperymentach asocjacyjnych Junga. Pobyt w Burghölzli stanowił wstęp do wymarzonych studiów medycznych. Ponadto, w świecie nauki i medycyny, z dala od opresyjnej atmosfery domu rodzinnego, Spielrein poczuła się wolna. Kilka lat później napisała: „Nie chcę jechać do Rosji! Postanowiłam pisać dziennik po niemiecku, co wyraźnie dowodzi, że chcę trzymać się tak daleko od Rosji, jak to tylko możliwe. Tak, chcę być wolna!”. Nie bez znaczenia dla jej szybkiego powrotu do zdrowia był też fakt, że zakochała się w Jungu i czuła się przez niego kochana (choć ten fakt miał oczywiście późniejsze tragiczne konsekwencje).

Spielrein rozpoczęła studia medyczne na uniwersytecie w Zurychu zaledwie osiem miesięcy od przyjęcia do szpitala. Zurych nosił wówczas miano „mekki rosyjskich i żydowskich studentek”, gdyż rosyjski statut uniwersytecki z 1863 r. zakazywał kobietom wstępu na uczelnie wyższe, a zasada numerus clausus z 1887 r. dodatkowo ograniczała liczbę studentów pochodzenia żydowskiego do 10% w strefie osiedlenia i do 5% w miastach poza nią. Spielrein ukończyła studia z wyróżnieniem i uzyskała tytuł doktora medycyny. Jej rozprawa doktorska była pierwszym szczegółowym opisem przypadku schizofrenii z psychoanalitycznego punktu widzenia.

W październiku 1911 r. Spielrein została drugą w historii (po Margarete Hilferding) i wtedy jedyną członkinią Wiedeńskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. W następnym miesiącu zaprezentowała artykuł O transformacji, fragment tekstu Destrukcja jako przyczyna stawania się z 1912 r. (W 2021 r. ukazało się tłumaczenie artykułu na język polski.) Opisała w nim dwa popędy – miłości i destrukcji Tekst ujawnił jej nietypowe – interdyscyplinarne – podejście do psychoanalizy i nauki. Spielrein czerpała inspirację z różnych teorii, dziedzin nauki i kultury (mitów, filozofii, muzyki, literatury, religii, itp.), a także z własnych doświadczeń związanych z byciem kobietą. W 1911 r. grupa wiedeńska skrytykowała jej wystąpienie, ale dziewięć lat później Freud zaprezentował własną wersję teorii popędów w Poza zasadą przyjemności, gdzie w niejasnym, paternalizującym przypisie zaznaczył, że Spielrein „antycypowała cały fragment [jego] rozumowania”.

Spielrein wyjechała z Wiednia w 1912 r. w poszukiwaniu własnej drogi. W Monachium ukończyła kurs historii sztuki, wyszła za mąż, a w 1913 r. w Berlinie opublikowała pierwszy artykuł z dziedziny psychoanalizy dziecięcej, Przyczynek do poznania umysłu dziecka. W klasycznej historii psychoanalizy Anna Freud wciąż figuruje jako matka psychologii dziecięcej, podczas gdy jej pierwszy tekst na ten temat ukazał się w 1922 r., w chwili, gdy Spielrein miała już na koncie 11 publikacji z dziedziny.

Odkąd w 1913 r. urodziła się jej pierwsza córka, Renata, Spielrein zaczęła wykorzystywać doświadczenia związane z macierzyństwem w pracy. Była też jedną z pierwszych analityczek (wraz z Hermine Hug-Hellmuth), które sformalizowały proces terapii przez zabawę [Spieltherapie].

Wraz z wybuchem I wojny światowej, została samodzielną matką – jej mąż został powołany do rosyjskiej armii, a po wojnie nie wrócił już do Europy. Spielrein dołączyła do Instytutu im. Jean-Jacquesa Rousseau w Genewie pod rządami Édouarda Claparède, wówczas czołowej placówki zajmującej się analizą dziecięcą. Tam jej eklektyczne podejście spotkało się z aprobatą. Mogła połączyć pracę naukową z kliniczną (była np. terapeutką Jeana Piageta) i publikować. Tam opublikowała niezwykły tekst Pochodzenie słów „tata” i „mama” u dziecka (1922 r.) – połączenie lingwistyki, psychologii dziecięcej i psychoanalizy, zapowiadający teorię więzi, psychologię rozwoju, psychologię ewolucyjną. W artykule pojawia się zalążek rozwiniętej przez Melanie Klein teorii dobrej i złej piersi (z 1936 r.).

W maju 1923 r. Spielrein wyjechała do Moskwy. Natychmiast po przyjeździe podjęła pracę w Państwowym Instytucie Psychoanalitycznym i w eksperymentalnym przedszkolu-laboratorium. Została też dziekanem wydziału Psychologii Dziecięcej na Uniwersytecie w Moskwie, a jej wykłady i seminaria na temat psychoanalizy dziecięcej były bardzo popularne wśród studentów (do których należeli m.in. Aleksander Łuria i Lew Wygotski). W 1924 r. została przewodniczącą Rosyjskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego.

Losy rosyjskiej psychoanalizy były ściśle związane z historią i polityką. Wraz z dojściem do władzy Stalina psychoanaliza straciła protekcję Trockiego, a psychologia eksperymentalna Pawłowa stała się jedyną akceptowaną przez państwo teorią ludzkich zachowań. W 1925 r. zamknięto Państwowy Instytut Psychoanalityczny, przedszkole-laboratorium i psychoanalityczne pisma naukowe. Analitycy emigrowali lub porzucali freudyzm, by uniknąć egzekucji lub Gułagu.

Spielrein opuściła Moskwę pod koniec 1924 lub na początku 1925 r., by kontynuować pracę w Rostowie. Na początku jawnie – w klinice psychiatrycznej, w szkole, w poradni psychologicznej, a następnie w tajemnicy. Mimo że w 1929 r. oficjalnie ogłoszono koniec psychoanalizy w Rosji, w tym samym roku wystąpiła ze stanowczą obroną Freuda na kongresie psychiatrii i neuropatologii. „Dziedzictwo Freuda jest cenniejsze niż dokonania zarówno jego przeciwników, jak i naśladowców” – podkreślała. Pod koniec lat 30. najprawdopodobniej wciąż potajemnie przyjmowała pacjentów w pozbawionym okien, całkowicie pustym pokoju, w którym stała samotna kanapa.

W latach 1937-38 jej bracia, Izaak, Jakub i Emil, zostali zamordowani przez NKWD, a ojciec i mąż, z którym pojednała się po powrocie do Rostowa, zmarli na serce. Spielrein nie opuściła Rosji, gdy wybuchła wojna. Należała do pokolenia Żydów zanurzonych w niemieckiej kulturze, sztuce i nauce, którzy łudzili się, że antysemickie wydarzenia lat 30. są epizodycznymi atakami pospólstwa.

W lipcu 1942 r. armia niemiecka zajęła Rostów. Spielrein i jej dwie córki zostały rozstrzelane wraz z 13 tysiącami Żydów, komunistów i pacjentów psychiatrycznych w Wąwozie Żmijewskim 11 sierpnia 1942 r. Była to jedna z największych masowych morderstw na ludności żydowskiej dokonanych na terytorium ZSRR podczas II wojny światowej. Po śmierci Sabina Spielrein, pionierka psychoanalizy dziecięcej, autorka co najmniej 37 publikacji po niemiecku, rosyjsku i francusku, zniknęła z historii na ponad trzy dekady.