Aktualności

Zaświadczenie o szczepieniu przeciwko durowi brzusznemu wydane przez Wydział Zdrowia Rady Żydowskiej w Warszawie, 1939–1941, zbiory ŻIH, Archiwum Ringelbluma

Tymczasem drugą bardzo niebezpieczną chorobę, która także miała w warszawskim getcie bardzo dobre warunki do rozprzestrzeniania, udało się prawie w całości zahamować. Mowa o durze brzusznym. To bardzo groźna choroba bakteryjna, łatwo rozprzestrzeniająca się w dużych skupiskach ludności, zwłaszcza gdy stan sanitarny mieszkań jest niski. Choroba rozprzestrzenia się drogą pokarmową przez żywność i wodę zanieczyszczone bakteriami Salmonella enterica. Objawy choroby – takie jak wysoka gorączka, biegunka, powiększenie wątroby i śledziony – pojawiają się, gdy bakterie znajdą się w krwioobiegu chorego.

Jeszcze przed wojną Warszawa była jednym z najpoważniejszych ognisk epidemicznych duru brzusznego w Europie. W dawnej dzielnicy żydowskiej z powodu niskiego stanu sanitarnego stwierdzało się wyjątkowo wysoki odsetek chorych. Działania wojenne przyczyniły się do prawie całkowitej destrukcji infrastruktury kanalizacyjnej Warszawy, a ogromne zagęszczenie mieszkańców na metr kwadratowy oraz ogólny bardzo zły stan sanitarny w warszawskim getcie sprawiły, że dur brzuszny znalazł idealne warunki do rozwoju. Tymczasem wzrost zachorowań był stosunkowo niewielki.

Co prawda do dużej epidemii duru doszło jesienią 1939 roku (Żydzi stanowili 60% zakażonych), ale stopniowo zachorowalność wśród Żydów spadała. Jeszcze zanim utworzono getto, odsetek Żydów chorujących na dur obniżył się o połowę poniżej normy (względem procenta Żydów w całej populacji mieszkańców Warszawy). Do lipca 1941 liczba zachorowań na tę chorobę w getcie praktycznie zanikła.

Co spowodowało taki stan rzeczy? Otóż społeczeństwo warszawskiego getta dzięki zastosowanym szczepieniom uodporniło się na dur brzuszny. Szczepienie przeciwko durowi brzusznemu było szeroko zakrojoną akcją na terenie całej Warszawy, a ludność żydowska korzystała z niej częściej niż chrześcijańska (w 1941 roku zaszczepiło się 86% ludności żydowskiej, podczas gdy po „stronie aryjskiej” odsetek zaszczepionych wynosił 79,4%). Do popularności szczepień wśród ludności żydowskiej przyczynił się cadyk z Góry Kalwarii, który jeszcze przed wojną wypowiedział się pozytywnie o immunizacji, wywodząc ją z zasady pikuach nefesz, czyli z nakazu ochrony życia. Wypowiedź ta zaowocowała masowym szczepieniem się religijnej ludności.

Już w czasie wojny władze sanitarne Warszawy powtarzały co roku szczepienia przeciw durowi szczepionką w formie zastrzyku. Wśród ludności żydowskiej akcję organizował i nadzorował Wydział Zdrowia Rady Żydowskiej. Mimo że za szczepienie pacjent musiał zapłacić od kilkudziesięciu groszy do 4 złotych (w zależności od punktu szczepień), to komitety domowe negocjowały ceny i zbierały na ten cel fundusze dla najbiedniejszych.

Jak podkreślali ówcześni lekarze, odporność na dur brzuszny, jaką nabyła populacja Żydów, wynikała ze szczepień, nie zaś z przechorowania. Wojenna akcja szczepienia była ogromnym sukcesem, który powstrzymał rozprzestrzenianie się w getcie groźnej choroby.

Bibliografia:

Materiały Mikołaja Łąckiego, AMW, sygn. 50

Henryk Makower, Pamiętnik z getta warszawskiego, oprac. N. Makower, Wrocław 1987.

Ludność żydowska w Warszawie w latach 1939–1943, oprac. J. Kazimierski, J. Grabowski, M. Jaszczyńska, D. Skorwider, Warszawa 2012.