Aktualności

Notatka dołączona do biuletynów Oneg Szabat  /  źródło: Archiwum Ringelbluma

Jednym z najważniejszych zadań grupy Oneg Szabat było gromadzenie informacji o losie Żydów na okupowanych ziemiach polskich. Jesienią i zimą 1941 roku do getta warszawskiego przybyli uciekinierzy z terenów wschodnich z wiadomościami o masowych egzekucjach ludności żydowskiej. Członkowie grupy przeprowadzali wywiady z uchodźcami i przesiedleńcami, gromadzili wspomnienia i świadectwa, m.in. listy. Wieści o eksterminacji w Kraju Warty, a potem w Generalnym Gubernatorstwie, doprowadziły do do zintensyfikowania prowadzonej przez Oneg Szabat polityki informacyjnej.

Rozpoczęcie przez Niemców akcji „Reinhardt” stało się dla grupy Oneg Szabat bezpośrednim impulsem do wydania biuletynu mającego dostarczać polskiej i żydowskiej prasie konspiracyjnej informacje na temat przebiegu akcji eksterminacyjnej. W założeniu biuletyn miał ukazywać się w wersji drukowanej i w takiej postaci ukazał się pierwszy numer. Kolejne opracowywano w postaci rękopiśmiennej (pisał je głównie Eliasz Gutkowski) lub maszynopisów. Jednym z redaktorów był Hersz Wasser, który po wojnie nazwał je „biuletynami serwisu prasowego Oneg Szabat”.

Biuletyny były wydawane od przełomu marca i kwietnia 1942 roku do rozpoczęcia wielkiej akcji likwidacyjnej w lipcu tego roku. Pierwszy z dnia 27 marca 1942 roku pt. Ludność żydowska pod znakiem fizycznej zagłady! informuje m.in. o wywózce do obozu zagłady w Bełżcu Żydów m.in. z getta lubelskiego, Izbicy Lubelskiej, Rawy Ruskiej, Biłgoraja i Lwowa. 

Zachowało się piętnaście numerów biuletynu. Zawierają informacje o aktach przemocy, morderstwach i egzekucjach dokonywanych przez Niemców wobec ludności żydowskiej na okupowanych ziemiach polskich, m.in. w takich miejscowościach jak: Warszawa, Lublin, Chełm Lubelski, Hrubieszów, Zamość, Szczebrzeszyn, Rejowiec, Trawniki, Kraków, Opole, Tarnów, Rzeszów, Sosnowiec, Zawiercie, Dubienka, Otwock, Tłuszcz, Włodawa i in. Pojedyncze informacje dotyczyły sytuacji ludności żydowskiej w innych krajach: Holandii, Szwajcarii, Francji. Notatki te mają najczęściej krótką formę i zawierają tylko dane o przybliżonej dacie wydarzenia i liczbie ofiar; sporadycznie zamieszczano w nich fragmenty relacji czy listów.

Biuletyn Oneg Szabat, 24 czerwca 1942 roku

Akcja wymordowania Żydów w Polsce postępuje szybko naprzód. Obok Chełmna k. Koła i Bełżca zainstalowano jeszcze jedną mordownię w Sobiborze 36 km od Chełma Lubelskiego. (…) Pod płaszczykiem eksploatacji siły roboczej Żydów dokonywana jest najstraszniejsza zbrodnia wszystkich czasów.

-----------------------------

Pierwsze dwa numery biuletynu ukazały się w dwóch wersjach językowych: w jidysz i po polsku, kolejne sześć biuletynów zostało napisanych po żydowsku, a następne siedem tylko po polsku.

Biuletyny były przedrukowywane, nieraz dosłownie, przez część prasy podziemnej, przede wszystkim przez pisma organizacji Dror he-Chaluc i Ha-Szomer ha-Cair. Biuletyny z 3 i 12 kwietnia 1942 r. znajdują się w aktach Delegatury Rządu Rzeczypospolitej na Kraj, co potwierdza kontakty Oneg Szabat z polską konspiracją.

---

Artykuł napisany na podstawie: Aleksandra Bańkowska, Tadeusz Epsztein, Wstęp do 11. Tomu Podziemnego Archiwum Getta Warszawy „Ludzie i prace „Oneg Szabat”.

Wszystkie biuletyny znajdują się w 11. tomie Podziemnego Archiwum Getta Warszawy pt. Ludzie i prace Oneg Szabat pod red. Aleksandry Bańskowskiej i Tadeusza Epszteina. Tom jest dostępny na stronie Centralnej Biblioteki Judaistycznej.