Aktualności

Litografia (fragment) zatytułowana „Chanuka” autorstwa niemieckiego grafika i malarza Wilhelma Thielmanna (1868-1924). Praca przedstawia rabina zapalającego w synagodze chanukową menorę. Zbiory ŻIH

Historia Chanuki – jak to wszystko się zaczęło?

Chanuka jest radosnym świętem; upiększamy nasze domy świecami, śpiewem, świętowaniem i mnóstwem jedzenia! Często nie-Żydzi postrzegają ten czas jako odpowiednik Bożego Narodzenia, ze względu na wręczanie prezentów i dekorowanie domów. Jednak opowieść o tym, jak powstała Chanuka, wiąże się z buntem przeciwko asymilacji i tłumieniu religii żydowskiej, nie jest więc do końca radosna.

W czasach Drugiej Świątyni Aleksander Wielki podbił Egipt, Syrię i Judeę. Pozwolił swoim poddanym swobodnie wyznawać ich religie. Pod tą raczej życzliwą władzą wielu Żydów asymilowało się, przejmując elementy kultury hellenistycznej, takie jak język, obyczaje i moda.

Minął ponad wiek, a do władzy doszedł Antioch IV, jeden z następców Aleksandra Wielkiego. Pod jego rządami Żydzi cierpieli z powodu ucisku. Wielu zostało zamordowanych, zabroniono żydowskich praktyk religijnych, w Świątyni umieszczono posąg Zeusa, nakazano składanie świń w ofierze na ołtarzu, co oznaczało profanację. Antiochowi sprzeciwiły się dwie grupy: jedna kierowana przez Matatiasza Hasmonejczyka i jego syna Judę Machabeusza oraz druga tradycjonalistyczna grupa religijna znana jako Chasidim, czyli „pobożni” (nie miała bezpośredniego związku z nowoczesnym ruchem chasydyzmu). Buntownicy wzniecili zwycięskie powstanie przeciwko Antiochowi i przymusowej asymilacji do kultury hellenistycznej[1]. Świątynia została następnie ponownie poświęcona na służbę Bogu.

Wspomnienie o jeszcze jednym cudzie jest niezwykle ważnym aspektem świętowania Chanuki. Jak zapisano w Talmudzie, w czasie ponownego poświęcenia w Świątyni prawie nie było oliwy, która nie została wcześniej zbezczeszczona przez Greków. Do menory, świętego świecznika, potrzebny był olej, aby płonęła przez całą noc. Chociaż zapasy oliwy wystarczały tylko na jeden dzień, ogień, co niewiarygodne, palił się przez osiem dni, odpowiednio dużo czasu na przygotowanie nowej oliwy w warunkach rytualnej czystości.

Ten cud wyjaśnia, dlaczego Chanukę obchodzimy przez osiem dni, zapalając każdej nocy świecznik o nazwie chanukija. Najlepiej umieścić chanukiję w miejscu, w którym można ją zobaczyć z zewnątrz, na przykład w pobliżu okna, aby pokazać cud Chanuki. Sama Chanuka nie jest wspomniana w żydowskich pismach religijnych – historię można znaleźć w apokryficznych Księgach Machabejskich. 

Jak obchodzona jest Chanuka?

Podczas Chanuki obowiązuje nakaz, aby co noc paliła się jedna świeca, a po zapadnięciu nocy świeca lub świece muszą się palić przez co najmniej pół godziny. W miarę upływu Chanuki zapalamy świece odpowiadające każdemu minionemu dniu. Zapalenie chanukowych świec jest pozytywną micwą (przykazaniem), a rodziny spotykają się, aby codziennie cieszyć się tą cudowną chwilą, kiedy światło chanukii ozdabia i upiększa ich dom.

Każdego dnia Chanuki, po zmroku, Żydzi zapalają świece po odmówieniu specjalnych błogosławieństw po hebrajsku, po których śpiewa się popularny hymn Maoz cur opisujący chwałę Boga. Według zwyczaju kobiety powstrzymują się od prac domowych i zawodowych, gdy świece są zapalone. Jeśli palą się przez wiele godzin, nie oznacza to, że kobiety w ogóle nie mogą pracować, a tylko powstrzymują się od pracy przez pół godziny po zmroku.

Podczas Chanuki spożywa się tłuste potrawy, ponieważ cud Chanuki dotyczył oleju. Już od średniowiecza mówi się, że pączki (sufganijot) były podstawowym posiłkiem podczas Chanuki. Aszkenazyjczycy uwielbiają klasyczne latkes, czyli placki ziemniaczane. Zwyczajowo spożywa się nabiał na pamiątkę czynu Judyty, która odważnie podała ser i wino asyryjskiemu generałowi Holofernesowi, zanim ścięła mu głowę podczas oblężenia Betulii.

Zapalanie świec

Zapalanie świec chanukowych jest tak istotne, że nawet ubogi człowiek żyjący dzięki cudzej dobroczynności musi albo sprzedać dobytek, albo zbierać i oszczędzać pieniądze, aby wypełnić tradycję. Każdy domownik powinien zapalić własne świece, a najlepszą metodą jest dodawanie jednego światła każdej nocy Chanuki, czyli pierwszej nocy zapala się jedno światło, a ostatniej osiem.

Jeśli używa się oleju, najlepszym wyborem jest oliwa z oliwek. Płomień powinien być mocny i pięknie wyglądać. Można używać także świec woskowych i jest to dzisiaj popularne.

Na chanukii znajduje się dodatkowe miejsce na świecę, zwane szamaszem (służącym). Ta świeca służy do zapalania świec chanukowych każdej nocy, ponieważ żadna z nich nie może służyć do praktycznego użytku – należy zachować świętość świateł micwy. Szamasz powinien być oświetlony w taki sposób, aby było oczywiste, że jest oddzielony od pozostałych świec chanukowych. Należy mieć osobny szamasz dla każdej chanukii, a nie jeden dla wszystkich zestawów razem.

Przypis:

[1] Chanuka [Hanukkah], Jewish Virtual Library, https://www.jewishvirtuallibrary.org/hannukah, dostęp 26.11.2021.