Aktualności

„Kurier Warszawski” z 23 stycznia 1892 r. Notka dotycząca migrantów Icchaka Jakoba Szylewicza i Benjamina Papiermachera. Polona

Pod koniec 1891 roku baron Maurice de Hirsch wynegocjował zakup rozległych terenów w północnej Argentynie, aby umożliwić osiedlenie się na nich żydowskim imigrantom z Rosji. W następnym roku rozpoczęto planowanie migracji tysięcy Żydów. Pogłoski o zamiarach barona szybko dotarły do Europy. Wkrótce w gazetach zaczęły pojawiać się doniesienia o tajemniczym emisariuszu barona, który odwiedza miasta i miasteczka w celu rekrutacji potencjalnych kandydatów do osiedlenia.

W styczniu 1892 r. na przejściu przez granicę rosyjsko-niemiecką w Służewie pod Aleksandrowem Kujawskim pojawili się dwaj mężczyźni wraz z rodzinami. Byli w drodze do Hamburga, skąd mieli odpłynąć do Argentyny. Dziennikarz gazety „HaTzfira” określa ich jako dwóch mieszkańców Lubartowa: Icchaka Jakoba Szylewicza i Benjamina Papiermachera.

Co sprawiło, że ci dwaj mężczyźni opuścili rodzinne miasto i wyruszyli w tak długą i ryzykowną podróż na drugi koniec świata? Być może przyczyny należy szukać w dramatycznych wydarzeniach, które miały miejsce ponad dekadę wcześniej.

Wiosną 1879 r. nad brzegiem rzeki Wieprz, około kilometra od wsi Leszkowice pod Lubartowem, znaleziono zwłoki młodej kobiety. Jej ręce były związane, a wokół szyi miała zawiązany sznur. Lekarz stwierdził, że przyczyną śmierci było suffocatio – uduszenie. Młodą kobietę zidentyfikowano jako Józefę Witkowską, żonę rolnika Antoniego Witkowskiego ze wsi Wesołówka, który zniknął bez śladu dwa miesiące wcześniej.

Antoni po raz pierwszy spotkał się z Józefą w 1878 r. w sąsiedniej wsi Zakrzów (rejon Łęczna), gdzie oboje wówczas mieszkali. Antoni był młodym rolnikiem, a Józefa, znana wówczas jako Pytla Katzhandel, była córką żydowskich rolników. Józef i Pytla zakochali się i chcieli się pobrać, jednak rodzina Pytli zdecydowanie sprzeciwiła się temu.

Antoni i Pytla uciekli do Lublina, gdzie kobieta przyjęła chrzest. Para pobrała się w katedrze św. Jana. Nie oznaczało to jednak końca ich problemów. Po powrocie do Zakrzowa zamieszkali z rodziną Antoniego, ale rodzina Pytli nie chciała zaakceptować jej wyboru. Krewni Pytli nękali Witkowskich i grozili im, a w pewnym momencie podpalili ich dom.

Zmęczeni ciągłymi szykanami, młodzi opuścili Zakrzów i przenieśli się do innej wsi – Wesołówki, ale kłopoty nie ustały. Rodzina Pytli była zdeterminowana, by rozbić małżeństwo bez względu na wszystko. W grudniu 1878 r. brat Pytli wraz z dwoma innymi mężczyznami pojawił się w Wesołówce i porwał kobietę. Zabrali ją do Dęblina (wówczas Iwangoród) i tam wbrew jej woli przetrzymywali przez pewien czas. Istnieje kilka wersji tego, co wydarzyło się po ich opuszczeniu miasta. Minęły kolejne dwa miesiące, zanim znaleziono ciało Pytli.

Wszystko, co opisaliśmy powyżej, ujawniło długie śledztwo, a w 1880 r. odbył się głośny proces przed lubelskim sądem okręgowym. Oskarżonymi byli: Szejwa Katzhandel, matka Pytli, Abraham Katzhandel, jej brat, Jankiel Szylewicz i Chaja Hochman, krewni rodziny, oskarżeni o zabójstwo w imię „religijnego fanatyzmu”, oraz Abraham Hochman, przyrodni brat Pytli, oskarżony o to, że wiedział o planie zamordowania swojej siostry oraz brał czynny udział w jej porwaniu.

W ciągu trzech dni zeznawało 67 świadków, po czym sąd uznał Jankiela Szylewicza za winnego zabójstwa, a Abrama Katzhandela za bycie świadomym wydarzeń i niezapobieżenie im. Szylewicz został skazany na 11 lat ciężkich robót na Syberii. Katzhandel został skazany na dwa lata więzienia. Pozostali oskarżeni zostali uniewinnieni.

Nie możemy być pewni, co dokładnie wydarzyło się tej zimy 1878 r. Niewiele też wiemy o wydarzeniach po procesie. Antoni Witkowski, wówczas dwudziestokilkuletni wdowiec, zamieszkał w innej wsi, gdzie ożenił się powtórnie, miał dzieci i być może odnalazł spokój. Abram Katzhandel zmarł kilka lat po procesie. Zimą 1891/1892 r. Jankiel Szylewicz i jego towarzysz Benjamin przekroczyli granicę Prus, by dotrzeć do Hamburga. Pomimo wcześniejszych planów wypłynięcia do Argentyny, ostatecznie weszli na pokład SS Sorrento, który na początku 1893 r. dotarł na wyspę Ellis – był to główny punkt przyjmowania imigrantów do USA – a rodzina osiedliła się w Bayonne w stanie New Jersey. Jankiel Szylewicz żył jeszcze 30 lat. Zmarł w Bayonne w 1923 roku, tysiące kilometrów od Zakrzowa, gdzie kilkadziesiąt lat wcześniej Pytla Katzhandel i Antoni Witkowski spotkali się po raz pierwszy.