Aktualności

Przez wiele lat gipsowy projekt Rappaporta spoczywał w magazynie, niedostępny szerszej publiczności. Niegdyś z wieloma ubytkami, pokryty warstwą farby, która zakrywała wcześniejsze nieudolne efekty działań konserwatorskich, dziś odsłania swe dostojeństwo i prawdziwe piękno. Gruntownie odrestaurowany projekt otwiera wystawę „Sztuka polska wobec Holokaustu” w Żydowskim Instytucie Historycznym.

Gipsowy projekt Natana Rappaporta na wystawie zajmuje szczególne miejsce. Umieszczony w pierwszej sali, wmontowany w ścianę, stanowi element otwierający całą wystawę. Płaskorzeźba wyłania się ze śnieżnobiałego tła. Przedstawia ludzi w różnym wieku, związanych ze sobą więzami krwi, religii, narodowości i wreszcie wspólnotą okrutnego końca. Ludzi idących na rzeź.

Postacie z reliefu – przywodzące na myśl starożytnych Izraelitów – są odziane w szaty, które zdają się przeniesione z czasów biblijnych. Jedynym elementem aktualizującym przedstawioną scenę i nawiązującą do Zagłady są hełmy żołdaków. Mają one kształt niemieckich hełmów z czasu II wojny światowej. Rappaport jednoznacznie identyfikuje oprawców. 

Postacią główną kompozycji płaskorzeźby jest starzec z bujną brodą, przypominający Mojżesza. Niesie to, co najdroższe ludowi Izraela – Torę. Jest przewodnikiem swojego ludu, dzierżącym największą świętość i podstawę żydowskiego losu. Wśród pędzonych na śmierć znajduje się także dziecko, które kurczowo trzyma się ręki rodzica. 

Płaskorzeźba przypomina swoje antyczne poprzedniczki, które umieszczano na fasadach świątyń czy ołtarzach. Przywodzi na myśl choćby słynny rzymską Ara Pacis – Ołtarz Pokoju wzniesiony w czasach Oktawiana Augusta, pokryty scenami ukazującymi m. in. cesarską rodzinę i dworzan, idących, by złożyć bogom ofiary. Wśród nich jest także dziecko, tulące się do kolan matki. To podobieństwo elementu ołtarza z projektem Natana Rappaporta nie jest przypadkowe.

W patetycznej formie, inspirowanej rzeźbą antyczną, Rappaport przekazuje zwięźle prawdę o Zagładzie. Płaskorzeźba ze zbiorów ŻIH-u jest jednym z pierwszych dzieł, które powstały po Holokauście.

Gipsowy projekt Natana Rappaporta z 1947 r. do brązowego reliefu „Pochód śmierci” na pomniku Bohaterów Getta.

Dzieło przed konserwacją:

Dzieło po konserwacji: