Aktualności

Fragment obrazu „Żydzi modlący się w synagodze podczas Jom Kipur” Maurycego Gottlieba, 1878 r. Muzeum Sztuki w Tel Awiwie/Wikipedia, Domena publiczna

Maurycy Gottlieb urodził się w 1856 r. w rodzinie Izaaka, niemieckojęzycznego przemysłowca, właściciela rafinerii w Drohobyczu[1]. Był najstarszym z jedenaściorga rodzeństwa, a czterej jego bracia również zostali malarzami; najbardziej znanym z nich stał się Leopold Gottlieb, portrecista, żołnierz Legionów Polskich podczas I wojny światowej. Chociaż to Leopold osiągnął większy sukces jako malarz, znaczniejszy talent przypisywano Maurycemu. „Jego dorobek artystyczny nie jest stylistycznie jednolity. Nie mógł być taki; trzeba bowiem pamiętać, iż w chwili śmierci był jeszcze studentem, artystą poszukującym własnej drogi twórczej”[2] – pisze Renata Piątkowska.

Ojciec wspierał syna w realizacji artystycznych ambicji. W 1871 r. zaledwie 15-letni Maurycy pokazywał swoje rysunki w akademii w Wiedniu, a w wieku 18 lat przyjechał do Krakowa. „Zafascynowany jest Polską, jej dziejami, kulturą; uczy się języka polskiego. (…) postanowił, że będzie Polakiem. Nie zerwał przy tym więzów łączących go z rodziną, religią. Zresztą nie musiał tego robić. Żydowscy asymilatorzy kładli równy nacisk na polskość i żydowskość”[3]. Studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych oraz w Akademiach Sztuk Pięknych w Wiedniu i Monachium. Co ciekawe, to w Wiedniu pierwszy raz zobaczył obrazy Matejki – Rejtana, Batorego pod Pskowem, Kazanie Skargi, Unię Lubelską – które według historyków sztuki były dla niego „prawdziwym objawieniem”[4] i dowodem, że malarstwo historyczne może odgrywać doniosłą rolę w kulturze.

Wychowany w żydowskim oświeceniu (haskala), Maurycy Gottlieb pragnął być jednocześnie Żydem i Polakiem. Ortodoksja żydowska zakazywała tworzenia przedstawień ludzi i zwierząt; spełnienie marzenia o malarstwie oznaczało dla Maurycego oddalenie się od korzeni. Liczne autoportrety, takie jak Autoportret w stroju szlacheckim z 1874 r., świadczą o tym, że „utożsamiał się ze szlachtą, która stworzyła największe wartości w kulturze i sztuce dawnej Polski”[5]. Po powrocie z Wiednia do Krakowa poświęcił się tematom z historii Polski, malując obrazy takie jak Kawalerowie inflanccy proszący o opiekę Zygmunta Starego czy rysunki, wśród nich Przysięgę Kościuszki w Krakowie, Króla Jana III Sobieskiego, Bolesława Chrobrego w Krakowie[6]. Niestety, w tym okresie doszło do antysemickich wystąpień polskich studentów w Krakowie, które przekonały Gottlieba o niemożności stania się Polakiem.

Dzięki listowi polecającemu Matejki wyjechał na dalsze studia do Monachium i dołączył do tamtejszej diaspory żydowskiej. Pogłębiał swoje studia nad tradycją żydowską i namalował szereg obrazów o tej tematyce, wśród nich najbardziej znany – Żydzi modlący się w synagodze w Dzień Pojednania. Obraz ten powstał tuż przed śmiercią malarza; dziś znajduje się w Muzeum Sztuki w Tel-Awiwie. Gottlieb, jak się wydaje, przeczuwał już wtedy śmierć. Na obrazie rabin trzyma Torę, na której sukience jest napisane: „Ofiara za zbawienie duszy Maurycego Gottlieba, błogosławionej pamięci”. Postać stojącą pośrodku, obok rabina, uważa się za autoportret artysty.

Jako twórca Maurycy Gottlieb nie zdążył osiągnąć pełnej dojrzałości. Jego obrazy osiągają do dziś wysokie ceny – Autoportret w stroju polskiego szlachcica z 1874 r. sprzedano w 2019 r. za 2,65 mln zł. Niektóre jego dzieła zaginęły lub zostały zniszczone podczas II wojny światowej.

Śmierć Gottlieba w nocy z 16 na 17 lipca 1879 r. niektórzy przypisują powikłaniom po zapaleniu gardła, inni – wiadomości o ślubie byłej narzeczonej, Laury Rosenfeld. Gottlieb namalował Laurę dwukrotnie na obrazie Żydzi modlący się w synagodze w Dzień Pojednania, jej wizerunek pojawia się też na wielu innych płótnach artysty. Laura została działaczką społeczną i pisarką. Zginęła w wieku 86 lat, w 1944 r., zamordowana przez Niemców, według różnych źródeł w jednym z obozów w Holandii, Niemczech, lub w Auschwitz.

Przypisy:

[1] Podstawowe informacje o malarzu podaję za tym artykułem: Renata Piątkowska, Maurycy Gottlieb 1856-1879, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, nr 2 (158), kwiecień-czerwiec 1991, s. 45-64.

[2] Tamże, s. 54.

[3] Tamże, s. 46.

[4] Tamże.

[5] Tamże, s. 47.

[6] Tamże.