Aktualności

Dokładnie 155 lat temu, 7 maja 1860 roku, na posiedzeniu Komitetu Synagogi na Daniłowiczowskiej dr Ludwik Natanson złożył wniosek o założenie biblioteki gromadzącej książki dotyczące judaizmu. Wniosek przyjęto. Początkowo biblioteka mieściła się w małym pokoju, aby rozrosnąć się do ponad 2500 woluminów mieszczących się w dwóch salach. 17 lutego 1880 roku otworzono czytelnię, która czynna była dwa razy w tygodniu w godzinach 17–20. Napływ książek i czytelników sprawił jednak, że zaczęto myśleć o oddzielnym budynku, w którym umieszczono by bibliotekę. W 1903 roku Komitet przeznaczył na budowę plac po prawej stronie Wielkiej Synagogi – na przeszkodzie jednak stanęły pieniądze, sprawy organizacyjne, aż wreszcie – wybuch I wojny światowej. Kiedy w 1924 roku prof. Mojżesz Schorr zaczął akcję na rzecz budowy gmachu biblioteki, ta liczyła już ponad 30 tysięcy woluminów. Trzy lata później udało się powołać Komitet Budowy Głównej Biblioteki Judaistycznej przy Wielkiej Synagodze, który zbierał pieniądze i rozpisał konkurs architektoniczny na gmach mający w założeniu pomieścić m.in. magazyn dla książek na 100 tys. tomów, salę czytelnianą, naukową, odczytową oraz muzealną. Konkurs ten wygrał projekt Edwarda Ebera, według którego 8 maja 1928 roku rozpoczęto budowę.

 Uroczyste otwarcie Głównej Biblioteki Judaistycznej odbyło się 22 kwietnia 1936 roku. Mimo różnych trudności w finansowaniu przedsięwzięcia, gmach był bardzo nowoczesny. Jak czytamy w Sprawozdaniu z budowy, w magazynie znajdowała się specjalna konstrukcja z ruchomych półek metalowych, wbudowano też specjalny skarbiec z drzwiami z żelazobetonu, gdzie przechowywano najcenniejsze rękopisy, zainstalowano windę firmy „Inż. H. Edelman i S-ka”, zaś „dla zachowania ciszy wyłożone są chodnika­mi gumowemi przejścia w korytarzu na I piętrze i w sali czytelnianej”. W gmachu ulokowano też Instytut Nauk Judaistycznych.

Podczas wojny zbiory biblioteki zostały zrabowane przez Niemców lub zniszczone, zaś w gmachu – który znalazł się w granicach getta – umieszczono siedzibę Żydowskiej Samopomocy Społecznej. Spotykała się tutaj również grupa Oneg Szabat. Następnie mieścił się tu punkt etapowy dla Żydów wysiedlonych z Niemiec i magazyn mebli zrabowanych w getcie. Budynek przetrwał wysadzenie Wielkiej Synagogi oraz powstanie warszawskie, choć został częściowo zniszczony. W lutym 1946 roku gmach przekazano Centralnej Komisji Żydów Polskich, odbudowę zaś zlecono Państwowemu Przedsiębiorstwu Budowlanemu „Kraków I”. W 1947 roku na Tłomackie 3/5 wprowadził się Żydowski Instytut Historyczny, a jego zbiory archiwalne i biblioteczne znów zaczęto udostępniać czytelnikom. Obecnie biblioteka Instytutu liczy ponad 80 tysięcy woluminów i jest największym w Polsce księgozbiorem dotyczącym tej tematyki. Razem z zasobem archiwalnym ŻIH tworzy bezcenną kolekcję dokumentów, woluminów i starodruków — najstarszy z rękopisów datowany jest na X wiek. Najcenniejszym skarbem i unikatem w zbiorach ŻIH jest oczywiście Archiwum Ringelbluma, wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

2012 rok to kolejna ważna data w historii Instytutu i jego zbiorów bibliotecznych oraz archiwalnych. Dzięki dotacji ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Kultura+ priorytet Digitalizacja, wsparciu Taube Philanthropies i Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny oraz partnerstwu technologicznemu i oprogramowaniu przygotowanemu przez Naukową i Akademicką Sieć Komputerową, mogliśmy wkroczyć w erę cyfrową. Drzwiami do niej jest uruchomiona w 2014 roku Centralna Biblioteka Judaistyczna. Jej celem jest udostępnienie wszystkich zbiorów ŻIH-u w postaci zdigitalizowanej. Dzięki temu skarby ŻIH-u są dostępne wszędzie, o każdej porze i dla każdego – naukowców, genealogów i wszystkich osób zainteresowanych kulturą i historią Żydów w Polsce. W tej chwili w CBJ dostępnych jest prawie 30 tys. dokumentów, książek, starodruków, rękopisów, gazet czy rysunków. Czytelnicy CBJ mogą przeglądać tu dokumenty zespołów archiwalnych Gmin Żydowskich we Włocławku i Tarnopolu (sprzed 1939) oraz w Pradze (1939–1940) czy działającego po wojnie Żydowskiego Towarzystwa Kultury w Polsce. Dostępna jest również przedwojenna i powojenna prasa żydowska, m.in. najważniejsze pismo literackie języka jidysz w okresie międzywojennym „Literarisze Bleter” czy wychodzące w latach 1946–1949 „Mosty: biuletyn Haszomer Hacair w Polsce”. Przede wszystkim jednak CBJ udostępnia unikatowe kolekcje biblioteczne i archiwalne: Archiwum Ringelbluma, 10 tysięcy kart zgonu z getta warszawskiego, kartotekę ludności żydowskiej Gliwic, archiwum Gminy Żydowskiej we Wrocławiu oraz rękopisy i starodruki w języku hebrajskim, w tym szesnastowieczne woluminy wydawane w Wenecji.

Codziennie, dzięki pracy pracowni digitalizacyjnej, Działu Opracowania Zbiorów, Archiwum i Biblioteki, do Internetu trafiają nowe dokumenty, egzemplarze prasy oraz książki — zbiór Centralnej Biblioteki Judaistycznej rozrasta się. Marzenie sprzed 155 lat, by każdy czytelnik, zainteresowany historią i kulturą Żydów, miał dostęp do interesujących go książek i dokumentów, dziś może być spełnione nie tylko w budynku przy Tłomackie 3/5, ale także w każdym miejscu na świecie.