Aktualności

Talerz sederowy (seder ha-ke'ara), I połowa XIX w. Fajans, ręcznie malowany, 246 mm szerokości. Zbiory ŻIH

W czasie Pesach prawo Tory zabrania jedzenia i posiadania w domu jakichkolwiek pokarmów zawierających chamec, czyli zakwas. Obejmuje to każdy produkt zawierający jęczmień, owies, żyto, orkisz lub pszenicę, nawet jeśli są to tylko śladowe ilości. Żydzi aszkenazyjscy unikają również kitniyos (kitniyot), roślin strączkowych. Opiera się to na zwyczaju rabinackim wywodzącym się z części Talmudu – Gemary. Zanim zacznie się Pesach, należy dokładnie posprzątać dom i upewnić się, że nigdzie nie ma zakwasu. Chamec, którego nie można wyrzucić, można przekazać nie-Żydowi, a następnie zabrać z powrotem do domu po zakończeniu Pesach. Wieczorem przed Pesach następuje ostatnie, uroczyste poszukiwanie zakwasu, a rano przed rozpoczęciem święta odbywa się ceremonia palenia chomecu.

Krótka historia Pesach

Tora opowiada o tym, jak ponad 3000 lat temu naród żydowski znajdował się w niewoli w Egipcie rządzonym przez faraona. Bóg, który widział udrękę Izraelitów, wysłał Mojżesza do faraona z prośbą o uwolnienie Jego ludu, aby znów mógł Mu służyć. Ponieważ faraon wielokrotnie łamał Boże rozkazy, Bóg zesłał na Egipt dziesięć plag, z których każda miała coraz bardziej dotkliwy charakter. Faraon wciąż odmawiał uwolnienia Izraelitów, mimo że teraz cierpiał także jego lud. Jednak ostatnia plaga złamała nawet faraona.

O północy 15 Nissan 2448 od stworzenia świata Bóg zabił wszystkie pierworodne stworzenia w Egipcie. Ominął jednak wszystkie domy Żydów, stąd nazwa Pascha, w hebrajskim tłumaczeniu Pesach. Zrozpaczony faraon chciał natychmiast usunąć Żydów ze swojej ziemi. Powodem, dla którego Żydzi nie jedzą żadnego pożywienia upieczonego na zakwasie podczas całego Pesach, jest to, że uciekając z niewoli w Egipcie, zabrali ze sobą niewyrośnięty chleb. Maca, tradycyjna potrawa na Pesach, to właśnie płaski, niewyrośnięty chleb.

8 dni świętowania

Pierwsze dwa i ostatnie dwa dni Pesach wiążą się z bardziej restrykcyjnymi „zasadami” – żadna forma pracy nie jest dozwolona: zabronione jest wykonywanie czynności takich jak pisanie, prowadzenie samochodu czy używanie jakichkolwiek urządzeń elektronicznych. Dozwolone jest jednak gotowanie i wynoszenie rzeczy z domu na zewnątrz, co różni to święto np. od cotygodniowego szabatu, kiedy również te czynności są zabronione. W te dni Pesach Żydzi zapalają świece, odmawiają kidusz (błogosławieństwo nad winem) i spożywają obfite posiłki. Te dni są określane jako Jom Tow.

Dni, które przypadają pomiędzy Jom Tow, nazywają się Chol HaMoed; w te dni dozwolona jest praca, a Żydzi często przeznaczają je na odpoczynek, spotkania z rodziną i przyjaciółmi oraz wspominanie cudu wyzwolenia narodu żydowskiego. Podczas całego Pesach odmawia się Hallel, radosną modlitwę dziękczynienia i uwielbienia Boga. Sefirat HaOmer (liczenie omeru) rozpoczyna się w drugą noc Pesach i trwa aż do dnia poprzedzającego Szawuot (Święto Tygodni, obchodzone 50 dni po Pesach). Omer liczony jest przez 49 dni, na pamiątkę przejścia Żydów przez pustynię po wyjściu z Egiptu. Po upływie tego czasu Żydzi otrzymali Torę w święto Szawuot.

Pyszny Seder

Gdy zbliża się Pesach, Żydzi nie mogą doczekać się sederu. Jest to tradycyjny, niezwykle uroczysty posiłek, podczas którego czytają hagadę czyli opowieść o wyjściu z Egiptu, w niektórych momentach wypijają cztery filiżanki wina (lub soku winogronowego), przechylają się na bok podczas siedzenia i jedzą specjalne potrawy. Przechylanie się podczas picia to oznaka, że Żydzi są wolnymi ludźmi; w starożytności tylko wolni ludzie mogli odpoczywać podczas jedzenia.

Nakazem Tory jest odprawianie sederu po zmroku pierwszej nocy Pesach, a także drugiej nocy w przypadku mieszkańców diaspory. Istnieje lista produktów, które muszą znaleźć się na talerzu sederowym, okrągłym naczyniu z sześcioma miejscami na sześć produktów. Są to: Zeroa (kość jagnięca), Beica (jajko), Maror (gorzkie zioła) i Chazeret (gorzkie zioła), Charoset (pasta owocowo-orzechowa) oraz Karpas (warzywo – zwykle pietruszka). Potrawy mają swoje znaczenie symboliczne: kość jagnięca i jajko odnoszą się do ofiar składanych w świątyni, maror symbolizuje gorycz niewoli, charoset przypomina zaprawę murarską i pracę Żydów w Egipcie. Spożywa się je w określonych momentach sederu – stąd nazwa kolacji, od hebrajskiego słowa oznaczającego porządek.

Trzy mace układa się jedna na drugiej, a następnie przykrywa. Pierwsza symbolizuje kapłanów, druga lewitów, a trzecia pozostałych Żydów. Środkowa jest łamana, potem większa część jest zawinięta i ukryta. Nazywa się afikomen i jest spożywana jako „deser” po sederze. Znalezienie afikomenu jest zadaniem dzieci.

Ważnym elementem kolacji jest również wspólne śpiewanie. Zwyczajowo jedno z dzieci zadaje tradycyjne śpiewne pytania „ma nisztana…?” czyli „czym się różni ta noc od innych nocy?”.

Dlaczego Pesach jest tak cudownym świętem?

W dniu Pesach Żydzi zostali uratowani przez Boga przed śmiercią, co zapoczątkowało wyjście narodu izraelskiego z Egiptu. Chociaż pierwszych dziewięć plag nie skłoniło faraona do uwolnienia Żydów, Bóg wiedział, co robi. Po dziesiątej pladze sam faraon wypędził Żydów z Egiptu, chcąc chronić własny lud. Żydzi nie tracili czasu na opuszczenie ziemi egipskiej, by wyruszyć do ziemi obiecanej przez Boga.

Wszystkie te wydarzenia można uznać za jeden z największych cudów w historii żydowskiej. Żydzi uważają, że w Pesach najważniejsze jest to, aby nakłonić samego siebie do pokory; dzięki pokorze można poczuć, że cud Pesach wciąż jest w nas. Dzięki boskiej interwencji można usiąść przy wspólnym stole i przypomnieć sobie, przez co przeszli przodkowie, aby dziś Żydzi mogli znaleźć się w tym czasie i w tym miejscu.