Aktualności

Fot. Grzegorz Kwolek (ŻIH)

Dr hab. Jan Doktór otrzymał nagrodę „w uznaniu nadzwyczajnych zasług na polu badania duchowości żydowskiej, jako wybitny ekspert od Jakuba Franka i autor prac poświęconych historii chasydyzmu w Polsce oraz chrześcijańskich misji wśród polskich Żydów”. W wydarzeniu brali udział sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego Jarosław Sellin, Tal Ben Ari Yaalon, chargé d’affaires ambasady Izraela, dotychczasowi laureaci – prof. Joanna Nalewajko-Kulikov, dr Eleonora Bergman, prof. Daniel Grinberg, dr Jerzy Malinowski – oraz dyrektorzy instytucji partnerskich, współpracownicy i przyjaciele ŻIH. Nagranie z gali można obejrzeć na Facebooku.

– Łatwo jest krytykować innych i sprawić, że czują się odrzuceni. Każdy to potrafi. Wysiłku natomiast i umiejętności wymaga natomiast wsparcie innych ludzi, by poczuli się dobrze. Inny cytat: lepiej być głupcem, który wierzy we wszystko niż sceptykiem, który nie wierzy w nic, nawet w prawdę. Trzeci cytat: jesteś tam, gdzie są twoje myśli. To słowa Nachmana z Bracławia, prawnuka Baal Szem Towa, który urodził się w 1772 roku, czyli był rówieśnikiem I rozbioru Polski. Jego sentencje i kazania prezentują ideę chasydyzmu, czyli głębokiej duchowości żydowskiej, którą profesor Jan Doktór zajmuje się od dziesięcioleci – powiedziała Monika Krawczyk, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma.

Fot. Grzegorz Kwolek (ŻIH)

– Jeśli nie staramy się poznać religii, teologii, filozofii żydowskiej, trudno nam zrozumieć, dlaczego Żydzi w historii zachowywali się tak albo inaczej. Tu są ukryte klucze do zrozumienia dziejów żydowskich – dodała Monika Krawczyk.

– Cieszę się, że nagroda ufundowana przez Jana Karskiego w dniu dzisiejszym trafia właśnie w ręce profesora Jana Doktóra. Tym bardziej, że jestem wiernym czytelnikiem jego prac, które stanowią istotną część mojej prywatnej biblioteki w części, którą nazwałem „Judaica” – powiedział Jarosław Sellin. – Ufam, że dla kolejnych pokoleń naukowców, także tych, którzy tworzą obecny zespół badawczy ŻIH, laureat będzie wzorem postawy badacza, który prawdę odróżnia od fałszu.

– Historia życia żydowskiego w Polsce, wkład Żydów w polską kulturę i polski wkład w kulturę żydowską są najeżone stereotypami, polityką, niezrozumieniem i ignorancją opinii publicznej – powiedział Jonathan Brent, dyrektor wykonawczy Instytutu YIVO, łączący się internetowo z Nowego Jorku. – Praca, której dr hab. Jan Doktór poświęcił swoje życie, służy przemianie tego wizerunku.

– Jan Doktór posiada imponujący dorobek naukowy. Zajmuje się szeroko rozumianą duchowością żydowską, mesjanizmem, mistyką żydowską, chrześcijańskimi misjami wśród polskich żydów, chasydyzmem polskim, frankizmem, konwersjami i rekonwersjami żydowskimi, a także początkami kabały. Podejmuje tematy trudne, często dotychczas pomijane – powiedziała w laudacji dr Magdalena Bendowska, kustosz zbiorów specjalnych ŻIH. – W swoich pracach polemizuje z ogólnie przyjętymi opiniami, przyjmuje inny punkt widzenia i dochodzi do nowych, oryginalnych wniosków. Ma umiejętność stawiania pytań, sięga też po nowe, nieznane źródła. Warto także podkreślić wartość literacką jego tekstów, pisanych własnym, oryginalnym stylem. Rzeczowość wywodu nie przesłania przystępności narracji, co w efekcie daje barwne opowieści o losach idei i ludziach je wyznających.

– Nie sposób wymienić wszystkich jego publikacji (katalog biblioteki ŻIH podaje kilkadziesiąt pozycji, prawie setkę) – dodała Magdalena Bendowska – ale muszę przywołać chociaż jedną z pierwszych książek: Księgę słów pańskich: ezoteryczne wykłady Jakuba Franka – pozycję, bez której, jak wyznała noblistka Olga Tokarczuk, nie powstałaby jej słynne Księgi Jakubowe.

– Na temat życia duchowego żydów na ziemiach polskich w pierwszej połowie pierwszego tysiąclecia dziejów państwa polskiego nic nie da się pewnego powiedzieć – powiedział Jan Doktór w krótkim wykładzie zatytułowanym Duchowość żydowska w I Rzeczypospolitej. – Przede wszystkim z powodu braku źródeł. Pierwszych pięć stuleci państwa polskiego i dziejów żydów polskich było przedpiśmiennych, a społeczność żydowska żyła w świecie przekazu ustnego tradycji. I tak powinna być przedstawiana i badana. W Europie w praktyce dostępny był jedynie pergamin, ale jego cena sprawiała, że korzystały z niego jedynie władze państwowe i kościelne. Żydów powstrzymywały dodatkowo wątpliwości co do jego koszerności.

– Równoczesne przejście od kultury oralnej do piśmiennej i druku spowodowało cywilizacyjną transformację porównywalną z tą, której dzisiaj doświadczamy – kontynuował Jan Doktór. – Zwłaszcza, że nałożyły się na nią zmiany polityczne i ustrojowe. W roku 1569 zawarta została Unia Lubelska i miejsce Królestwa Polskiego i Litwy zajęła Rzeczypospolita Obojga Narodów, olbrzymi twór państwowy, największy w Europie, o zadziwiającym ustroju, nie mającym swojego odpowiednika na kontynencie. Nie miał długiego żywota, przetrwał jedynie dwa stulecia, ale były to stulecia pełne chwały, także dla społeczności żydowskiej, i trwale zawładnęły naszą wyobraźnią, także wyobraźnią historyków.

– Jan Doktór był jedną z ostoi podziemnej „Solidarności” w Warszawie w czasie stanu wojennego – powiedział Wojciech Brojer, wieloletni współpracownik i przyjaciel Jana Doktóra, który przybliżył drogę naukową laureata oraz wagę opracowywanych przez niego tłumaczeń. – To łączy go, przy wszystkich proporcjach, z Janem Karskim; chociaż zupełnie inne były zagrożenia, z jakimi zmagał się Karski, to również był człowiek podziemia.

Niedługo ukażą się drukiem dwie nowe książki, nad którymi pracuje dr hab. Jan Doktór: dwujęzyczne polsko-hebrajskie wydanie testamentu Baal Szem Towa oraz Sefer ha-bahir – tłumaczenie traktatu kabalistycznego, przygotowane przez dr. hab. Jana Doktóra, dr. Wojciecha Brojera i dr. Bohdana Kosa.

__________

Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej została ufundowana przez kuriera wojennego rządu RP na uchodźstwie Jana Karskiego dla uhonorowania jego żony, tancerki Poli Nireńskiej, która przeżyła II wojnę światową jako jedyna z ponad 70-osobowej rodziny żydowskiej. Nagrodę od 1993 roku wręczają wspólnie dwie kluczowe instytucje zajmujące się historią Żydów polskich – Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma oraz YIVO Institute for Jewish Research w Nowym Jorku. Wśród dotychczasowych laureatów Nagrody są między innymi Henryk Grynberg, Hanna Krall, ksiądz Stanisław Musiał, Piotr Matywiecki i Bella Szwarcman-Czarnota.

__________

Zobacz książki Jana Doktóra w Księgarni na Tłomackiem:

Słowa Pańskie. Nauki Jakuba Franka z Brna i Offenbachu

Początki chasydyzmu polskiego

Bracia, obcy czy współobywatele? Debaty chrześcijańskie na temat judaizmu i jego wyznawców w Europie do początków XIX wieku (ebook)

Księga ku chwale Baal Szem Towa. Sefer sziwchej haBeszt