Aktualności

Pierwsza nowoczesna uczelnia żydowska w Warszawie

19 lutego 1928 roku w Warszawie otwarto Instytut Nauk Judaistycznych. Był on pierwszą w Europie uczelnią żydowską z programem naukowym i dydaktycznym nie tylko przedmiotów teologicznych, ale także świeckich nauk judaistycznych.

Początkowo Instytut nie miał stałej lokalizacji, a zajęcia odbywały się w wynajmowanych pomieszczeniach. Przełomem stał się 1936 r., kiedy w nowo wybudowanym gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej Komitet Wielkiej Synagogi przydzielił bezpłatnie Instytutowi sale wykładowe, pracownie i pokoje dla administracji. Wzbogaciło to jednocześnie bazę naukową Instytutu, ponieważ słuchacze mogli korzystać zarówno z własnego księgozbioru, jak i z zasobów Biblioteki Wielkiej Synagogi. Obecnie w tym właśnie budynku, przy ulicy Tłomackie 3/5, znajduje się Żydowski Instytut Historyczny.

By rozpocząć naukę w Instytucie, należało mieć rozpoczęte studia na wydziale humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego (choć chętni do nauki uczniowie bez matury mogli uczestniczyć w zajęciach jako wolni słuchacze, istniała także możliwość studiów eksternistycznych). Do zdania końcowych egzaminów niezbędny był tytuł magistra UW. Instytut wydawał dyplomy w dwóch językach — polskim i hebrajskim.

Instytut posiadał dwa fakultety, na których nauka trwała cztery lata. Na fakultecie rabinicznym wykładano: wiedzę biblijną, wiedzę talmudyczną, prawo żydowskie, filozofię żydowską, liturgię, apologetykę, homiletykę, pedagogikę i historię Żydów. Na fakultecie historyczno-społecznym wykładano: historię Żydów, historię literatury hebrajskiej, językoznawstwo, historię gospodarczą, naukę o żydowskiej pracy społecznej, antropologię i biologię Żydów, higienę żydowską, folklor i etnografię, palestynografię, sztukę żydowską, bibliotekoznawstwo i muzeologię. Na drugim fakultecie kształcili się przyszli urzędnicy gmin żydowskich, kierownicy i pracownicy organizacji społecznych. (…) Szczególne zadanie stało przed fakultetem rabinicznym, który miał kształcić duchownych w stylu odmiennym od tradycyjnej ortodoksji i skostniałego chasydyzmu.

Wykładowcy i osiągnięcia Instytutu Nauk Judaistycznych

W ramach Instytutu funkcjonowały następujące katedry:

• Biblii i gramatyki hebrajskiej pod kierunkiem Mojżesza Schorra,
• Talmudu i kodeksów talmudycznych pod kierunkiem Abrahama Weissa,
• Historii Żydów w Polsce pod kierunkiem Majera Bałabana,
• Okresu hellenistycznego i midraszy pod kierunkiem Edmunda Steina,
• Homiletyki pod kierunkiem Markusa Braude’a.

Pośród grona wykładowców znaleźli się także poeci Jaakow Kahan, Matitjachu Mosze Szoham i Jeremiasz Fraenkel (wykładali literaturę) oraz Ignacy Schiper (historia gospodarcza), Arie Tartakower (nauki społeczne), Majer Tauber (metodyka nauk judaistycznych). W 1927/1928 uczyło 13 studentów zwyczajnych i 10 wolnych słuchaczy, w latach 30. liczba pobierających nauki przekroczyła 100 osób.

Prócz głównego zadania Instytutu, jakim była działalność dydaktyczna, nacisk stawiano także na działalność naukową. Jednym z jej efektów było stworzenie „Pisma Instytutu Nauk Judaistycznych w Warszawie”, którego w ciągu 11 lat funkcjonowania Instytutu ukazało się 10 tomów. Niestety, ze względu na dużą liczbę powstających prac i niskie fundusze, nie wszystkie prace udało się wydać drukiem.

Instytut Nauk Judaistycznych zakończył swoją działalność wraz z wybuchem II wojny światowej. 

Wszystkie cytaty pochodzą z artykułu Mariana Fuksa Instytut Nauk Judaistycznych w Warszawie (1928–1939), w: Żydowski Instytut Historyczny — 50 Lat Działalności, Warszawa 1996, s. 31–44.