Aktualności

Majer Bałaban

Majer Bałaban – wybitny historyk polskich Żydów

Majer Bałaban pochodził z rodziny żydowskich drukarzy, czynnych w Żółkwi i we Lwowie. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim, m.in. pod kierunkiem Ludwika M.E. Finkla (1858–1930) i Szymona Askenazego. W 1904 r. obronił doktorat.

Podczas I wojny światowej był rabinem wojskowym w Lublinie. Przez wiele lat pracował w szkolnictwie średnim (m.in. w Częstochowie i Warszawie). Był rektorem Seminarium Rabinicznego „Tachkemoni” w Warszawie (1920–1930), w 1928 r. habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim. W pracy naukowej zajmował się przede wszystkim historią Żydów w Polsce od XVI do XVIII w. Pośród jego kilkuset prac naukowych na szczególną uwagę zasługują książki: Żydzi lwowscy na przełomie XVI i XVII wieku (1906), Dzieje Żydów w Galicji I Rzeczpospolitej Krakowskiej 1772–1868 (1916), Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304–1868 (1931–1936), Zabytki historyczne Żydów w Polsce (1929), Bóżnice obronne na wschodnich kresach Rzeczpospolitej (1927).

Majer Bałaban uważany jest za budowniczego nowożytnej historiografii żydowskiej w Polsce, największą wartość mają prace poświęcone XVII–XIX stuleciu. Autor kładł w nich akcent na zagadnienia ustroju i życia wewnętrznego społeczności żydowskiej oraz sprawy szeroko rozumianej kultury. Prace poświęcone zabytkom, ze względu na zniszczenia w czasie II wojny światowej, zawierają wiele niezwykle cennych informacji.

Majer Bałaban był współtwórcą, a od 1928 r. profesorem Instytutu Nauk Judaistycznych w Warszawie — mieszczącego się w budynku, w którym obecnie swoją siedzibę ma Żydowski Instytut Historyczny. Prowadził wykłady na Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz na Uniwersytecie Warszawskim. Współzałożyciel i członek zarządu Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego.

Wykształcił wielu uczniów i często stanowił punkt odniesienia nawet dla młodych badaczy buntujących się przeciw jego metodologicznej postawie. Współpracował również z prasą żydowską (m.in. w redakcji tygodnika „Wschód”) oraz z polsko-żydowską, był wydawcą czasopisma „Nowe Życie” (1924).

Majer Bałaban w getcie warszawskim

W 1940 r. Bałaban został przesiedlony do getta warszawskiego, gdzie kierował Wydziałem Archiwalnym Judenratu. Z polecenia władz niemieckich brał udział w rekwirowaniu książek żydowskich. W latach 1941–1942 głosił kazania w Synagodze Nożyków. Podczas wojny kontynuował pracę naukową. Emanuel Ringelblum szanował Bałabana jako historyka, chociaż uważał, że pomija w swoich pracach aspekty ekonomiczne. Stary historyk, niezaangażowany politycznie, odnosił się z kolei dość chłodno do publikacji Ringelbluma. Obaj nigdy się nie zaprzyjaźnili. W Kronice getta warszawskiego Ringelblum wspomina o pamiętniku Bałabana, który miał sięgać najmłodszych lat życia, jednak nie mógł liczyć na to, by książka trafiła do archiwum grupy Oneg Szabat. Wspomnienia Bałabana nie zachowały się do czasów powojennych.

Bałaban zmarł w getcie, okoliczności jego śmierci nie są jasne. Pojawiały się pogłoski, jakoby popełnił samobójstwo, bądź też zmarł na zawał serca. Dokładna data jego śmierci nie jest znana, jednak wiadomo, że nastąpiła w końcu 1942 lub na początku 1943 roku. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej.

Od 2009 roku imię Majera Bałabana nosi konkurs naukowy na najlepsze prace magisterskie i doktorskie o Żydach i Izraelu organizowany przez Żydowski Instytut Historyczny.

Zobacz kolekcję materiałów poświęconych Majerowi Bałabanowi w Centralnej Bibliotece Judaistycznej

Projekt współfinansowany ze środków Taube Philantropies.

The project is generously supported by the Taube Philantropies.