Aktualności

„Ależ to był piękny widok! Z punktu widzenia malarskiego i teatralnego obraz fantastyczny. Oficer saperów wręczył mi aparat elektryczny, wywołujący detonację ładunków wybuchowych. Przedłużałem chwilę oczekiwania. Wreszcie krzyknąłem: Heil Hitler! – i nacisnąłem guzik. Ognisty wybuch uniósł się do chmur. Przeraźliwy huk. Bajeczna feeria kolorów. Niezapomniana alegoria triumfu nad żydostwem. Getto warszawskie skończyło swój żywot”. Tak wysadzenie Wielkiej Synagogi na Tłomackiem opisywał generał SS Jürgen Stroop Kazimierzowi Moczarskiemu, autorowi Rozmów z katem. 16 maja 1943 roku została wyburzona największa warszawska bożnica. Miało być to symboliczne potwierdzenie zdławienia powstania i likwidacji warszawskiego getta.

W Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma od lat staramy się patrzeć na obchodzone przez nas rocznice z różnych perspektyw. W zeszłym roku, z okazji 75. rocznicy śmierci naszego patrona, wydarzenia upamiętniające rozpoczęliśmy od marcowej daty dekonspiracji bunkra „Krysia”, w którym ukrywał się Ringelblum wraz z rodziną, zaś finałem naszych działań uczyniliśmy akcję społeczną odbywającą się w dzień jego urodzin. Takie działanie wpisuje się w nasze dotychczasowe inicjatywy. Począwszy od 2013 roku organizowany przez nas w dzień rozpoczęcia wielkiej akcji likwidacyjnej getta warszawskiego Marsz Pamięci 22 lipca przemierza ulice stolicy symboliczną trasą od „śmierci do życia”. Pochód rozpoczyna się na ternie dawnego Umschlagplatzu, miejscu, skąd wywożono Żydów do obozu zagłady w Treblince, a kończy w miejscu związanym z bohaterem danego Marszu.

W tym roku koncentrujemy się na 80. rocznicy zamknięcia getta warszawskiego. 16 listopada 1940 roku warszawscy Żydzi zostali odcięci od reszty miasta, swoich rodzin przebywających po „aryjskiej stronie” oraz całego świata. Getto funkcjonowało ponad dwa i pół roku, kosztowało życie setek tysięcy osób. Wysadzenie Wielkiej Synagogi na Tłomackiem stało się jego symbolicznym końcem. O tym, co czuli mieszkańcy getta, jak komentowali zamknięcie gettowych granic, czego się obawiali i z czego czerpali nadzieję, wiemy głównie dzięki pracom i dokumentom zachowanym w zbiorach ŻIH. Odwołując się do tych materiałów, przez nasze działania chcemy oddać hołd największej żydowskiej społeczności przedwojennej Europy oraz upowszechnić wiedzę o tych tragicznych wydarzeniach.  

Wzorem lat poprzednich inaugurujemy nasze działania zgodnie z ideą „od śmierci do życia”, nieprzypadkowo dzieląc się z Państwem planami obchodów 80. rocznicy zamknięcie getta w rocznicę jego symbolicznej likwidacji.

Na 2020 rok zaplanowaliśmy szereg wydarzeń. Począwszy od prezentacji twórczości żydowskiego artysty Symchy Trachtera, przez organizację już dziewiątego Marszu Pamięci 22 lipca – w tym roku dedykowanego w sposób szczególny Adamowi Czerniakowowi prezesowi Judenratu w warszawskim getcie – i uroczyste obchody buntu więźniów obozu zagłady Treblinka II wraz z wystawą w siedzibie Muzeum Treblinka poświęconą postaci Janusza Korczaka, jak również działania poświęcone Wielkiej Synagodze na Tłomackiem, aż po otwarcie, w siedzibie ŻIH, ekspozycji o getcie warszawskim pt. „Gdzie jesteś?”.

Marsz Pamięci 22 lipca

W 78. rocznicę rozpoczęcia akcji likwidacyjnej getta warszawskiego dla uczczenia pamięci ofiar i oddania hołdu największej społeczności żydowskiej przedwojennej Europy organizujemy Marsz Pamięci 22 lipca. W tegorocznym Marszu upamiętnimy szczególnie postać Adama Czerniakowa – pedagoga, działacza społecznego i publicysty, radnego miejskiego Warszawy, senatora RP. W getcie Warszawy pełnił on funkcję prezesa Judenratu. 22 lipca 1942 roku odmówił podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu Żydów z Warszawy, co w rzeczywistości oznaczało deportację do obozu zagłady w Treblince. Następnego dnia, 23 lipca, popełnił samobójstwo.

Symboliczną trasę „od śmierci do życia” spod pomnika Umschlagplatzu
na ul. Chłodną 20, do Kamienicy pod Zegarem, gdzie mieszkał Adam Czerniaków, w tym roku pozwolimy przemierzać każdemu indywidualnie, ze specjalnie przygotowaną na to wydarzenie mapą (w wersji papierowej i do pobrania na urządzenia mobilne). Na miejscu, na ul. Chłodnej, zostanie stworzona instalacja artystyczna, do której będzie można dołączyć przygotowaną wcześniej samodzielnie Wstążkę Pamięci z imieniem. Marszowi towarzyszyć będzie publikacja z fragmentami Dziennika Adama Czerniakowa z czasów, gdy mieszkał przy ul. Chłodnej. W okresie od 22 lipca do 21 września br., nawiązując do okresu trwania wielkiej akcji likwidacyjnej getta warszawskiego, planujemy szereg wydarzeń popularnonaukowych i artystycznych wspartych szeroką akcją informacyjną.

Drzwi otwarte, a za drzwiami — strach. Posłuchaj piosenek Władysława Szlengla z getta warszawskiego

2 sierpnia – uroczyste obchody rocznicy buntu więźniów obozu zagłady Treblinka II

Nawiązaniem do Marszu Pamięci 22 lipca i trwającej likwidacji warszawskiego getta, z którego codziennie do obozu zagłady w Treblince wywożonych było od 6 do 8 tysięcy Żydów, będą obchody sierpniowego buntu z 1943 roku. W Treblince ludzie ginęli od 23 lipca 1942 roku, gdy pierwszy transport z Żydami z getta warszawskiego wjechał na rampę kolejową przy obozie Treblinka II. Do listopada następnego roku zginęło tam ok 900 tys. ludzi.

W tym roku za pośrednictwem działania artystycznego w sposób symboliczny planujemy oddać hołd wszystkim pomordowanym.

2 sierpnia – otwarcie wystawy w Muzeum Treblinka o Januszu Korczaku

Henryk Goldszmit, znany światu jako Janusz Korczak, podzielił los swych żydowskich rodaków i wychowanków, wywiezionych latem 1942 roku do obozu zagłady w Treblince. Jako jedyny ma swój kamień na terenie Muzeum Treblinka w ramach założenia pomnikowego upamiętniającego ofiary Zagłady. Licznie odwiedzające Muzeum grupy zwracają szczególną uwagę na tę niezwykłą postać. Naszym celem jest przybliżenie jego życiorysu, dorobku literackiego i pedagogicznego.

Przeczytaj też: Janusz Korczak, odkrywca ciemnych zaułków Warszawy

Symcha Trachter (1894–1942). Światło i barwa – wystawa czasowa w siedzibie ŻIH,

planowane otwarcie: II połowa sierpnia 2020 r.

Ekspozycja pod roboczym tytułem Symcha Trachter (1894–1942). Światło
i barwa będzie prezentacją dorobku jednego z wybitniejszych malarzy polskich dwudziestolecia międzywojennego.

Wystawa ta będzie podsumowaniem wieloletnich badań nad spuścizną artysty. Pomysłodawcy ekspozycji na przykładzie ocalałych obrazów i rysunków oraz reprodukcji niezachowanych albo zaginionych dzieł artysty, znanych z prasy, pokażą, jak zmieniał się na przestrzeni lat styl Trachtera.

Przez odwołanie do miast i miasteczek, z którymi był związany, i ukazanie wpływu na jego twórczość europejskich środowisk artystycznych takich jak École de Paris, zwiedzający będą mogli dostrzec ewolucję w technice i kolorystyce Trachtera. Twórca eksperymentował z farbami, czasem celowo pozostawiał fragmenty płótna niezamalowane, a nawet niezagruntowane. Wszystko po to, by uzyskać harmonijną,
a jednocześnie pełną ekspresji kompozycję. Te przemyślane zabiegi współtworzyły jego oryginalny styl, wyróżniający jego dzieła na tle sztuki w Polsce dwudziestolecia międzywojennego.

Osobnym, ale niemniej istotnym wątkiem, który zostanie mocno zaakcentowany na wystawie, będzie życie oraz twórczość Trachtera w getcie warszawskim, gdzie w najcięższych warunkach stworzył swoje ostatnie i wyjątkowe dzieło, malowidło ścienne Hiob. Ta polichromia, zdobiąca jedną z sal Judenratu, nie zachowała się. Jej opis znamy m.in. z dokumentów zachowanych w Archiwum Ringelbluma.

Przeczytaj też: Symcha Trachter — z rysunku bardzo dobry

Książkowa monografia Symchy Trachtera

Publikacja poświęcona twórczości artysty malarza, Symchy Trachtera, towarzyszyć będzie jego wystawie monograficznej.

Na łamach katalogu zostaną pokazane prawie wszystkie ocalałe obrazy
i rysunki Trachtera, uzupełnione o kilku niezachowanych albo zaginionych prac, które znamy z reprodukcji w prasie międzywojennej. Zbiór ten będzie niewielką, ale reprezentatywną częścią jego ogromnego dorobku pochłoniętego przez II wojnę światową. Publikacja uzupełniona zostanie o biografię artysty oraz omówienie jego twórczości.

II połowa września – wydarzenie wokół Wielkiej Synagogi na Tłomackiem

Wielka Synagoga na Tłomackiem mieściła się w sercu przedwojennej, żydowskiej Warszawy, była świadkiem jej duchowego oporu i śmierci w czasie Zagłady. Ten ważny budynek został otwarty ponad 140 lat temu w szczególne dla Żydów święto, Rosz ha-Szana (Nowy Rok), które w tym roku przypada w połowie września. W tym czasie chcielibyśmy szczególnie przypomnieć o tym ważnym miejscu, które tragicznie stało się symbolem ostatecznej likwidacji dzielnicy żydowskiej w maju 1943 roku. W ramach wydarzenia odbędzie się prezentacja projektu interdyscyplinarnego ukazującego inspiracje warszawską synagogą poza granicami Polski, która w ten sposób żyje nadal, choć fizycznie już nie istnieje.

Gdzie jesteś? – wystawa czasowa

16 listopada 1940 roku niemiecki okupant zamknął mury warszawskiego getta. Odtąd każdy Żyd przebywający poza jego murami był traktowany jak najgorszy przestępca. Upokarzające odseparowanie ludności żydowskiej było pierwszym etapem nadchodzącego horroru.

Wystawa w symboliczny sposób odnosi się do tego momentu. W miejsce typowej narracji chronologicznej, faktograficznej, proponujemy jednak inne podejście, w ramach którego autorzy wystawy spróbują przybliżyć zwiedzającym graniczne stany emocjonalne i egzystencjalne, jakich doświadczały setki tysięcy ludzi stłoczonych w centralnej części Warszawy, za murem.

Korzystać będziemy z trzech rodzajów materiału źródłowego – relacji i zapisów świadków, które zebrano w Archiwum Ringelbluma, świadectw rysunkowych oraz dokumentacji fotograficznej. Starannie dobrane teksty, w całości dotyczącego tego największego z gett żydowskich w Polsce, przyporządkowane zostaną kolejnym kategoriom doświadczenia, a następnie nagrane w dwóch lub trzech wersjach językowych (polski, angielski, jidysz) i udostępnione przez audioprzewodniki.

Architektura wystawy i sposób poruszania się po niej widzów mają przybliżyć doświadczenie egzystencji w getcie – jednak bez próby inscenizacji czy stosowania ekspresyjnej scenografii. Chcielibyśmy, aby w stanach granicznych, których dotykamy na wystawie, widzowie odnaleźli również przekaz uniwersalny, odnoszący się także do innych miejsc i zdarzeń.

Przeczytaj też:

profesor Paweł Śpiewak: Zamknięcie getta