Aktualności

Do Warszawy przyjechał na studia w 1920 r. i związał z tym miejscem całe swoje życie osobiste i zawodowe: pisał nawet niemal wyłącznie o Żydach warszawskich. Pochodził jednak z całkowicie innego świata, z liczącego niespełna 12 tysięcy mieszkańców galicyjskiego miasteczka, należącego do Austro-Węgier. Ponad połowę luddności stanowili tu Żydzi, a pozostałą część Polacy i Ukraińcy. Wśród Żydów buczackich ścierały się dwa nurty ideowe: z jednej strony chasydyzm, za którym szło umiłowanie bogatej żydowskiej kultury ludowej, z drugiej haskala (oświecenie), która w pierwszych latach życia Ringelbluma nie prowadziła już do asymilacji Żydów, lecz do wzrostu świadomości odrębności narodowej.

Rodzina Ringelblumów nie należała do elit miasteczka. Ojciec, Fajbisz, handlował zbożem; matka zmarła, gdy miał 12 lat. Miał brata i dwie siostry. Więcej wiadomo tylko o jednej siostrze – Gizie, która była pierwszą żoną późniejszego historyka Zagłady Artura Eisenbacha i zginęła w czasie wojny wraz z ich córką Emilią. W Archiwum Ringelbluma zachował się jeden telegram od Gizy wysłany przez nią 19 września 1942 r. z Buczacza, w którym zapytuje „o zdrowie rodziny”, zapewne wiedząc o „akcji wysiedleńczej” Żydów warszawskich.

Ringelblum spędził w Buczaczu pierwsze 14 lat życia. Po wybuchu I wojny światowej rodzina Ringelblumów uciekła wraz z falą uchodźców na zachód: do Nowego Sącza. Przyczyną ucieczki miała być obawa przed pogromami kozackimi. O latach dzieciństwa Ringelbluma w Buczaczu wiemy bardzo niewiele.

Z Buczaczem związani byli wybitni politycy żydowscy, członkowie parlamentu wiedeńskiego i twórcy różnych nurtów polityki żydowskiej w cesarstwie: rabin Szymon Schreiber i rabin Józef Samuel Bloch. To stąd wyjechał do Palestyny znakomity pisarz języka hebrajskiego Szmuel Josef Czaczkies, znany lepiej jako Szmuel Josef Agnon, późniejszy laureat literackiej nagrody Nobla. W 1908 r. urodził się tu także Szymon Wiesenthal, który po II wojnie światowej stworzył centrum dokumentacji zbrodni nazistowskich, dzięki któremu złapano i osądzono m.in. Adolfa Eichmanna. Z Buczacza pochodził wreszcie Emanuel Ringelblum, założyciel Podziemnego Achiwum Getta Warszawskiego, wybitny działacz społeczny, obiecujący historyk, a obecnie patron Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie, którego 113 urodziny dziś obchodzimy.

Wiadomo, że jego ojciec nie był osobą religijną, ale uważał podstawowe wykształcenie w tym zakresie za konieczne, zatem Emanuel uczęszczał do miejscowego chederu. Natomiast świecką edukację rozpoczął w gimnazjum polskim, mieszczącym się w dawnej szkole przy klasztorze bazylianów. Wiemy również, że był członkiem niewielkiej młodzieżowej organizacji syjonistycznej, prowadzonej przez Cwi Hellera. Prawdziwe początki jego działalności politycznej przyniosły dopiero lata spędzone w Nowym Sączu: wstąpił tam do młodzieżówki partii Poalej Syjon, z którą był związany do końca życia.

Dziś Buczacz jest zaniedbanym, choć wciąż malowniczym miasteczkiem. Upamiętnieniem jego żydowskiej historii jest niewielka tablica Szmuela Agnona, a o założycielu Podziemnego Achiwum Getta Warszawskiego pamiętają wszyscy miejscowi przewodnicy.