Aktualności

K. Wojutyński, Główna Biblioteka Judaistyczna i Wielka Synagoga na Tłomackiem, 1936–1938. Zbiory ŻIH (sygn. ŻIH-TŁO-17)

Budynek Głównej Biblioteki Judaistycznej wznoszono w latach 1928–1936. Ani bombardowania Warszawy, ani nawet wysadzenie sąsiadującej z nim Wielkiej Synagogi nie uszkodziły zasadniczej konstrukcji. Pożar z 1943 roku strawił co prawda wnętrze, pozostawiając po sobie niewiele poza skorupą, po wojnie gmach nadawał się jednak do remontu i oddania do użytku.

Stworzenie instytucji takiej jak Główna Biblioteka Judaistyczna było wielkim marzeniem rabina profesora Mojżesza Schorra. Dlatego też trzy lata po objęciu stanowiska głównego rabina synagogi na Tłomackiem, w 1924 roku, wrócił do forsowania projektu zagospodarowania działki przylegającej do Wielkiej Synagogi. Podówczas już od wielu lat trwały dyskusje dotyczące tego, co powinno tam powstać – jedni widzieli w tym miejscu budynek dla oficjalistów, inni zaś przestrzeń, do której można byłoby przenieść zasoby biblioteki przy Wielkiej Synagodze. Świątynia miała być nie tylko miejscem kultu, ale i zgłębiania pism oraz nauki, dlatego raz po raz przekazywano jej w darze lub w ramach spadku prywatne księgozbiory. W rezultacie dostępne na miejscu woluminy szybko przerosły możliwości magazynowe budynku synagogalnego. Zdaniem Schorra postawienie odrębnego budynku przeznaczonego pod bibliotekę umożliwiłoby otwarcie tam również tak potrzebnej przestrzeni dla coraz liczniejszych czytelników i badaczy.

Na projekt oraz budowę potrzebne były olbrzymie fundusze. By je pozyskać, organizowano zbiórki, a sam Schorr raz po raz w warszawskiej prasie przypominał, czemu służą i wyjaśniał czytelnikom, jak bardzo Warszawa potrzebuje takiej instytucji.

Gdy w 1936 r. ukończono prace, Komitet Budowy Gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej przy Wielkiej Synagodze w Warszawie wydał sprawozdanie dotyczące swoich działań. Czytamy w nim:

Ogólna przestrzeń zajętego przez gmach terenu obejmuje 703,6m² w tem użyteczna 643,5m², kubatura ogólna wynosi 12305m³. Długość gmachu od strony Wielkiej Synagogi wynosi 31 m, a od strony ulicy Tłomackie – 22m. […]

Budynek obejmuje dwie instytucje: 1) Bibljotekę Judaistyczną, zajmującą część centralną i skrzydło prawe z wejściem od strony Wielkiej Synagogi i 2) Instytut Nauk Judaistycznych, któremu pomieszczenia zostały przekazane na okres ustalony przez Komitet Synagogi. Instytut zajmuje lewe skrzydło z wejściem od ul. Tłomackie[1].

W gmachu znajdowała się szatnia z miejscem na 500 okryć. Stamtąd czytelnik przechodzić miał na piętro, gdzie spotykał pracownika przyjmującego rewersy. W razie potrzeby człowiek ten pomagał także poruszać się po katalogu. Czekając na zamówione materiały, można było skorzystać z wentylowanej palarni lub przejść się po wystawie w sali muzealnej. Następnie należało udać się na drugie piętro, gdzie znajdowała się „sala odczytowa” oraz „sala czytelnicza” i osobna „sala naukowców”. Ta druga mogła zapewnić miejsca siedzące dla stu osób, trzecia – dla szesnastu.

Najważniejsza przestrzeń gmachu – magazyny biblioteczne – znajdowały się łącznie na sześciu piętrach. Uzyskano je poprzez obniżenie stropów i zmniejszenie wysokości magazynów tak, by bibliotekarze nie musieli używać drabin. Wszystko składowano na przesuwnych półkach wykonanych z niepalnego metalu.

Wymóg niepalności towarzyszył budowniczym od samego początku. Budynek wzniesiono z betonu, szkła i żelaza. Dodatkowo w jego trzewiach umieszczono specjalny sejf o żelbetonowych drzwiach z przeznaczeniem na rękopisy i inkunabuły.

Główna Biblioteka Judaistyczna zyskała nowoczesną i elegancką siedzibę, wyglądem nawiązującą do Wielkiej Synagogi. Winda, elektryczność, instalacja gazowa, ogrzewanie przy pomocy dwóch kotłów parowych – wszystko to powstało z myślą o bezpieczeństwie zgromadzonych w woluminów i wygodzie czytelników.

Przypisy:

[1] Sprawozdanie z budowy i opis gmachu 1928–1936, Komitet Budowy Gmachu Głównej Biblioteki Judaistycznej przy Wielkiej Synagodze (Warszawa), Warszawa 1936, str. 27–28 (pisownia zgodna z oryginałem).