Aktualności

Miedzioryt wykonany przez Caspara Jacobsza Philipsa (1732–1789), holenderskiego historyka architektury i rytownika. Rycina przedstawia scenę balu purimowego u Żydów portugalskich w Amsterdamie. Zbiory ŻIH, CBJ

Historia święta w skrócie

Purim to radosne święto, ale początek historii Purim nie jest szczęśliwy. Zaczyna się w IV wieku p.n.e., kiedy Imperium Perskie panowało nad 127 ludami – większością świata. Wszyscy Żydzi byli pod panowaniem króla perskiego Ahaswerusa (Achaszwerosz, prawdopodobnie chodzi o monarchę znanego jako Kserkses I). Po tym, jak skazał on na śmierć swoją żonę z powodu nieprzestrzegania jego rozkazów, potrzebował nowej żony. Jego wzrok przyciągnęła dziewczyna o imieniu Estera. Nie wiedział o tym, że była Żydówką. Ostatecznie, choć niechętnie, została nową królową, ale dołożyła wszelkich starań, aby ukryć swoją prawdziwą tożsamość przed wszystkimi, łącznie z nowym mężem.

Haman, znany z nienawiści do Żydów, został wówczas wielkim wezyrem imperium. Mężczyzna imieniem Mordechaj, który był kuzynem Estery, a także przywódcą Żydów, odmówił mu pokłonu. To bardzo rozgniewało Hamana, który przekonał Ahaswerusa do wymordowania Żydów. 13 Adar miał być datą początku rzezi, ostatecznie wyznaczoną przez Hamana w drodze losowania. Jego plan polegał na zabiciu wszystkich Żydów, młodych i starych, mężczyzn i kobiet, w ciągu jednego dnia. „Purim” oznacza po persku „losy”, stąd nazwa tego żydowskiego święta.

Na prośbę królowej Estery odważny Mordechaj przekonał Żydów, by przez trzy dni pościli, odbywali pokutę i odmawiali modlitwy. Po tym poście Estera zaprosiła króla i Hamana na ucztę. Kiedy spożyli jedzenie i wino, Haman wyszedł zadowolony. Ujrzał Mordechaja, który wciąż odmawiał mu pokłonu, co sprawiło, że jego krew zagotowała się z wściekłości. Poszedł do domu, planując poprosić króla o powieszenie Mordechaja. Tymczasem król Aswerus nie mógł spać i poprosił swoich służących, aby przeczytali mu akta sądowe. Dzięki temu przypomniał sobie, że Mordechaj uratował mu życie, gdy dwóch szambelanów spiskowało, by go zabić – wydarzyło się to wkrótce po tym, jak Estera została królową. Król był oszołomiony, ponieważ całkowicie zapomniał, że Estera powiedziała mu, że zawdzięcza Mordechajowi życie. „Czy został nagrodzony za ten wielki czyn?”, zapytał król i dowiedział się, że nie. Właśnie w tym momencie Haman wszedł na dziedziniec królewski, aby poprosić o skazanie Mordechaja na stryczek.

Zanim Haman zdołał wypowiedzieć choć słowo, król zapytał go: „Co zrobiłbyś dla człowieka, którego król chce uczcić?”. Haman uradował się – był pewien, że król mówi o nim, ale tak naprawdę chodziło o Mordechaja. Zaczął mówić o ubraniu tego człowieka w najwspanialsze królewskie szaty, o użyczeniu mu królewskiego konia, o głoszeniu na ulicach miasta nowiny, aby wszyscy mogli ją usłyszeć: „To jest człowiek, którego król pragnie uhonorować! To wszystko jest nagrodą dla niego!”. Król Ahaswerus uznał, że to świetny pomysł, więc powiedział Hamanowi: „Idź, weź szaty i konia i zrób to wszystko dla Żyda Mordechaja!”. Haman nie mógł w to uwierzyć – ale nie miał wyboru, musiał się podporządkować władcy.

Potem królowa Estera dołączyła do króla podczas drugiej uczty w pałacu; to wszystko było częścią jej planu, ponieważ podczas tej uczty ujawniła królowi swoją żydowską tożsamość. Opowiedziała, jak okrutnie prześladowano i zabijano jej braci i siostry, wykrzyczała, że to Haman planował zniszczyć naród żydowski. Wściekły król kazał powiesić Hamana.

Haman został zabity, a Mordechaj zajął jego miejsce jako wielki wezyr. Wydawało się, że historia kończy się szczęśliwie, ale w rzeczywistości było daleko od tego. W dniu 13 adar król wydał dekret Hamana o zabiciu Żydów i nie można go było cofnąć. Napisano więc nowy dekret, aby umożliwić Żydom samoobronę. Żydzi podjęli walkę z siłami królewskimi i wygrywali. Królowa Estera poprosiła króla, by dał Żydom jeszcze jeden dzień na obronę. 14 dnia miesiąca Adar Żydzi pokonali nieprzyjaciół i mogli odpocząć. 15 dnia miesiąca adar Żydzi na całym świecie świętowali to niezwykłe zwycięstwo, ten cud¹.

Żydowski rok przestępny: Adar II

W kalendarzu hebrajskim istnieją lata przestępne, dzięki którym dane święta przypadają w określonym czasie, zgodnym z cyklem księżyca. Obecny rok – 2022 w kalendarzu gregoriańskim (5782 w kalendarzu żydowskim) – jest rokiem przestępnym. Miesiąc adar pojawia się dwukrotnie, nazywa się go odpowiednio Adar Alef (lub Adar Riszon) i Adar Bet (Adar Szeni). Podczas lat przestępnych święto Purim obchodzone jest podczas Adar II, Adar Bet. Adar Alef jest uważany za dodatkowy miesiąc. Dzieje się tak siedem razy w każdym 19-letnim cyklu.

Dzień wcześniej: Ta’anit Esther

Dzień przed Purim jest dniem postu, powszechnie znanym jako Ta’anit Ester – post Estery. Ma na celu upamiętnienie postu Estery, Mordechaja i reszty Żydów, dzięki któremu możliwy był triumf nad Hamanem i innymi antysemitami. Wysiłek postu doprowadził w końcu do wielkiej radości i ulgi – uczucia te możemy w skromny sposób przeżyć na nowo podczas Ta'anit Ester, aby przypomnieć sobie, przez co przeszli Żydzi w tamtym czasie. Chociaż samo Purim jest radosnym świętem, powinniśmy pamiętać, że nie było łatwo dotrzeć do tego punktu radości. Jeśli Purim wypada w niedzielę, post zostaje przeniesiony na czwartek przed Purim, aby nie kolidował z szabatem, ponieważ poszczenie w szabat jest zabronione.

Ten post jest uważany za post mniejszy i trwa od alot ha-szachar (wschodu słońca) aż do cajt ha-kochawim (zachodu). Jak w przypadku wszystkich postów w judaizmie, w jego czasie nie wolno jeść ani też pić. Chociaż post kończy się o zachodzie słońca, tradycyjnie przerywa się go dopiero po odczytaniu Megillat Ester². Wtedy Żydzi mogą jeść seuda (świąteczny posiłek).

Cztery micwot

W czasie Purim Żydów obowiązują cztery micwot (przykazania). Są to: czytanie Megillat Ester (Mikrat Megilla), uroczyste posiłki w Purim (Seudat Purim), dawanie prezentów (Miszloach Manot) i jałmużna (Matanot leEwonim).

Zarówno mężczyźni, jak i kobiety są zobowiązani do dwukrotnego przeczytania Megillat Ester (Księgi Estery) w Purim – wysłuchanie jej jest również sposobem na wypełnienie tego obowiązku. Bardzo ważne jest, aby dobrze usłyszeć każde słowo. Najlepiej, aby Megillat Ester była czytana publicznie w synagodze. Dopuszczalne jest jednak czytanie Megillat Ester w domu.

Pierwszy świąteczny posiłek zwykle rozpoczyna się wkrótce po przeczytaniu Megillat Ester w noc Purim i składa się z wielu rodzajów potraw, w tym tradycyjnych hamantaszy, trójkątnego ciasteczka z nadzieniem, często z makiem. W języku jidysz Haman może odnosić się tu do samego Hamana, czyli maku (od żydowskiego słowa mohn), a tasch oznacza „kieszeń”. To wyjaśnia wyraźny, „kieszonkowy” kształt ciasteczek. Ważnymi składnikami posiłku są chleb oraz wino i inne alkohole. W dzień Purim spożywane są także dwa inne posiłki, znane jako Seudat Purim.

W Purim dajemy drobne upominki znane jako Miszloach Manot. Prezenty wręczane przyjaciołom składają się z co najmniej dwóch gotowych do spożycia produktów, takich jak ciastka, mięso, często ryby, pasty do smarowania, owoce lub inne przekąski i napoje. Nawet ubodzy są zobowiązani w tej micwie do obdarowywania innych; jeśli nie mogą podarować przyjaciołom prezentów, mogą wymienić się z nimi jedzeniem. Prezenty najlepiej dostarczać przez posłańców, a nie osobiście. Ta micwa powinna być wykonywana w ciągu dnia, przed zmierzchem³. Mówi się, że w Purim „Micwa Miszloach Manot i dawanie darów ubogim […] są przepisane, aby przypomnieć braterską miłość, którą Mordechaj i Estera obudzili wśród wszystkich Żydów. Gdy wśród Żydów panuje wewnętrzna jedność, nawet ci, którzy dopuszczają się niesprawiedliwości, stają się sprawiedliwi”⁴.

Purim i Megillat Ester

Czytanie Megillat Ester, czyli Księgi Estery, jest kluczową częścią Purim. Aby spełnić micwę, trzeba ją w pełni wysłuchać dwa razy; podczas czytania należy skupić się, aby dobrze usłyszeć każde słowo. Zwyczajowo czyta się na głos Księgę w Purim wieczorem w synagodze na bimie, z podziałem na głosy. Za każdym razem, gdy czytane jest imię „Haman”, każdy robi jak najwięcej hałasu przez kilka sekund, aby je zagłuszyć, po czym czytanie jest kontynuowane. Imiona dziesięciu synów Hamana należy, jeśli to możliwe, odczytać jednym tchem. Przed i po przeczytaniu Megillat Ester odmawia się błogosławieństwa, podczas których wszyscy obecni powinni stać. Pomiędzy błogosławieństwami nikt nie powinien mówić, aby właściwie usłyszeć Megillat Ester. Jeśli ktoś nie usłyszał wszystkich słów, micwa nie została poprawnie wypełniona.

Dlaczego Żydzi przebierają się i piją alkohol?

W Purim zwyczajowo nosi się jakiś fantazyjny strój. Wiele cudów związanych ze świętami żydowskimi, jak Pesach czy Chanuka, miało charakter jawny, jednak ten z opowieści o Purim wiązał się z przebraniem. Cała opowieść mówi o niesamowitej odwadze, strachu, a na końcu o radości. Cud, który się wydarzył, wydaje się oczywisty, ale tymczasem wydarzyło się tak wiele, że początkowo go nie dostrzegamy. Nosimy kostiumy, by uczynić „nawiązanie do natury cudu Purim”⁵. Przebieramy się również na pamiątkę Mordechaja przebranego w królewskie szaty króla Ahaswerusa. Chodzi o to, że przebieranie się w Purim to świetna zabawa!

Picie alkoholu na Purim to kolejny ważny zwyczaj. Chodzi o to, żeby pić, jeśli ktoś chce, aż do osiągnięcia wielkiego zadowolenia, ale nie upijać się. Należy pić aż do „pomieszania Mordechaja i Hamana” (ale nie więcej), jak powiedział rabin Rawa: jest obowiązkiem lewasumei, aby pachnieć [winem] na Purim, aż nie będzie można odróżnić między „arur Haman” (przeklęty Haman) i „baruch Mordechaj” (błogosławiony niech będzie Mordechaj) (Talmud babiloński, Megilla 7b) ⁶. Nie oznacza to jednak, że picie alkoholu jest obowiązkowe.

W noc Purim, po odczytaniu Megillat Ester, niektórzy Żydzi biorą udział w Purimszpil, skeczach o historii Purim. Odbywa się to w domach rodzinnych lub w synagodze.

Purim to naprawdę wspaniałe święto, na które Żydzi czekają przez cały rok. Należy jednak pamiętać, dlaczego tak naprawdę świętujemy Purim i co możemy dziś wynieść z Megillat Ester.

Przypisy:

[1] Na podstawie Megillas Esther, tłum. i adaptacja Mendel Weinbach, Feldheim Publishers Jerusalem-New York, 1971, s. 11-76.

[2] Laws and Practices of Purim 5776, Shlomo Zuckier, oujlic.org, dostęp 17.01.2022.

[3] Purim and its Mitzvot, OU staff, 26 czerwca 2006, ou.org, dostęp 27.01.2022.

[4] Tamże.

[5] Why Do We Dress Up on Purim?, Dovid Zaklikowski, chabad.org, dostęp 22.02.2022.

[6] Megillah 7b, Sefaria.org, dostęp 22.02.2022.