Aktualności

Artur Weinreb, kapral podchorąży z 5 batalionu 3 Dywizji Strzelców Karpackich – fotografia pozowana, 1943-1944 r. Narodowe Archiwum Cyfrowe

O przedwojennych losach Artura Weinreba – pisze Marek Gałęzowski w książce Żydzi walczący za Polskę – „wiadomo tylko tyle, że pochodził z rodziny żydowskiej mieszkającej w Krakowie, a po wybuchu wojny znalazł się w głębi Związku Sowieckiego. Czy trafił tam jako żołnierz Wojska Polskiego, wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną, czy jako cywil deportowany w 1940 r.? Trudno rozstrzygnąć. Wątpliwe jednak, by przeszedł przez Rosję, nie doznawszy tych samych krzywd, co niemal wszyscy żołnierze armii generała Władysława Andersa, że nie cierpiał wskutek głodu, chorób, że nie wysłano go do niewolniczej pracy”. Po ataku Niemiec na ZSRR i uwolnieniu polskich więźniów i łagierników Weinreb dołączył do armii generała Andersa, która wkrótce ewakuowała się do Iranu i na Bliski Wschód. „Dzielił losy polskich żołnierzy po ewakuacji do Iranu. Nie tylko odbywał tam codzienną musztrę i szkolenie, lecz także występował w czołówce teatralnej. Następnie trafił do Palestyny, gdzie został przydzielony do 3. Dywizji Strzelców Karpackich”.

Podczas stacjonowania w Palestynie wielu żołnierzy pochodzenia żydowskiego dezerterowało. „Uważałem, że mają oni dwie lojalności, jedną w stosunku do Palestyny, a drugą w stosunku do Polski, i dlatego nie miałem zamiaru zatrzymywać siłą Żydów w Wojsku Polskim” – wspominał po latach generał Anders. Artur Weinreb jednak za każdym razem wracał z przepustek. Zdumionemu dowódcy swojej kompanii, który wcześniej pozwalał sobie na antysemickie docinki, oświadczył: „Naprawdę pana szefa przepraszam za sprawiony zawód! Nie moja wina, że niepotrzebnie pan sobie robił nieuzasadnione nadzieje co do mojej dezercji. Jeszcze raz powtarzam, że jestem Polakiem i wiem, gdzie jest moje miejsce! Taka już nasza, Weinrebów, rodzinna tradycja! Mój najstarszy brat w Legionach Piłsudskiego dorobił się krzyża Virtuti Militari. Jeszcze raz przepraszam pana bardzo, ale mnie się pan nie pozbędzie”.

Podczas kampanii włoskiej Weinreb brał udział w ciężkich walkach o Monte Cassino, Ankonę, nad rzeką Senio, podczas których wojska alianckie przełamywały kolejne niemieckie linie obronne zbudowane w poprzek Półwyspu Apenińskiego. Szlak bojowy zakończył w Bolonii w kwietniu 1945 r., został odznaczony Orderem Virtuti Militari i Krzyżem Walecznych – tak jak ponad 20 lat wcześniej jego starszy brat Salomon, żołnierz Legionów Polskich podczas I wojny światowej.

O postaciach takich jak Weinreb opowiada książka Żydzi walczący o Polskę. Marek Gałęzowski, historyk i politolog, dr. hab., profesor Uczelni Łazarskiego, pracownik Biura Edukacji Narodowej IPN, opowiada historie m.in. Berka Joselewicza, twórcy pułku żydowskiego w insurekcji kościuszkowskiej, Michała Landego, gimnazjalisty zastrzelonego przez Rosjan podczas polsko-żydowskiej manifestacji patriotycznej w 1861 r., Aleksandra Sochaczewskiego, konspiratora, zesłańca i malarza, Izydora Karlsbada, uczestnika powstania styczniowego, Henryka Wohla, ministra skarbu w powstańczym rządzie w 1863 r., Leopolda Gottlieba, malarza, żołnierza Legionów Polskich. Na kartach książki spotkamy także Filipa Kahane, Wilhelma Feldmana, Józefa Hellera, Filipa Śmiłowskiego, Szymona Joffe, Bernarda Monda oraz innych żołnierzy I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej, wojny obronnej 1939 r., pomordowanych przez Sowietów w zbrodni katyńskiej, uczestników powstania warszawskiego, działaczy niepodległościowych. Mimo inicjatyw kultywujących pamięć historyczną wiele z tych postaci pozostaje zapomnianych.

„Żydzi, którzy w polskim mundurze walczyli i ginęli w bojach o niepodległość Polski, z całą pewnością nie byli samotni, a ich śmierć nie była anonimowa.” – pisze autor. – „Lecz tak się stało, że w pamięci narodowej nie tylko zatarły się ich nazwiska, lecz nawet wiedza o ich pełnym poświęcenia udziale w zmaganiach o polską sprawę – którą uważali za swoją”.

Marek Gałęzowski, Żydzi walczący o Polskę, Wydawnictwo Znak, data premiery: 14 kwietnia 2021 r.

Wszystkie cytaty w tekście pochodzą z omawianej książki.