Aktualności

Niemiecka mapa getta krakowskiego z zarządzenia o utworzeniu dzielnicy mieszkaniowej dla Żydów w Krakowie, 1 marca 1941 r. Źródło: Polona, poprawiony kontrast oryginalnej grafiki.

Kraków został zajęty przez wojska niemieckie 6 września 1939 r. i już od tego miesiąca żydowskich mieszkańców Krakowa obejmowały dyskryminacyjne zarządzenia władz niemieckich:

1. Zakaz uczęszczania do aryjskich restauracji na obszarze centrum miasta Krakowa.
2. Na osoby rasy żydowskiej nakłada się obowiązek informowania przy spotkaniach z aryjczykami o byciu Żydem bądź Żydówką.
3. Prowadzenie politycznych dyskusji jest Żydom z zasady zakazane.
4. Urzędowo zaleca się zgolenie bród i pejsów (loków skroniowych).[1]

W tym samym miesiącu powołano Radę Żydowską, na której czele stanął Marek Bieberstein. Od listopada Żydzi musieli nosić na ramieniu Gwiazdę Dawida. W 1939 r. w Krakowie znajdowało się ok. 80 tysięcy Żydów – mieszkających tam od lat lub uchodźców. Jednak w 1940 r. Hans Frank nakazał wysiedlenia ze stolicy Generalnego Gubernatorstwa do okręgu lubelskiego, w wyniku czego liczba ludności żydowskiej znacznie zmalała.

3 marca 1941 r. gubernator dystryktu krakowskiego Otto Wächter wydał zarządzenie o utworzeniu „dzielnicy zamkniętej” na terenie Podgórza. Żydzi mieli trzy tygodnie na przeprowadzkę na ten teren. 21 marca getto zostało zamknięte – na obszarze około 20 hektarów, w budynkach mających nieco ponad 3 tysiące izb mieszkalnych, musiało się stłoczyć co najmniej 15 tysięcy osób. Getto otoczono murem o charakterystycznym zwieńczeniu w kształcie nagrobków, utworzono cztery strzeżone bramy, które Żydzi mogli przekraczać za okazaniem przepustki. Od 15 listopada 1941 r. za przekroczenie granic getta bez przepustki Żydom groziła śmierć[2]. W getcie funkcjonowały dwa szpitale, bursa i więzienie, przez jego teren przejeżdżały też dwie „aryjskie” linie tramwajowe.

Getto krakowskie zmniejszono na początku czerwca 1942 r. Od 1 do 6 czerwca około 5000 osób wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu lub zamordowano na ulicach miasta[3]. To wtedy śmierć ponieśli między innymi Abraham Neumann i Mordechaj Gebirtig. Po kolejnej „akcji” w październiku do Bełżca wywieziono ok. 5000 osób. Od listopada mieszkańcy getta nie mieli już prawa przekraczać jego granic nawet z przepustką. Getto podzielono na dwie części: getto A – obóz pracy oraz getto B – zamieszkałe przez niepracujących Żydów, głównie starców, kobiety i dzieci.

W krakowskiej „dzielnicy zamkniętej” pozostawało około 10 tysięcy osób, gdy 13 marca 1943 r. Niemcy rozpoczęli ostateczną akcję likwidacyjną. Amon Göth, komendant obozu koncentracyjnego KL Plaszow (Płaszów), osobiście nadzorował przemarsz mieszkańców getta A do tego obozu. 14 marca Niemcy przeprowadzili selekcję mieszkańców obozu B. Na miejscu, w bramach i sieniach kamienic mordowali dzieci i starców, w szpitalu zastrzelili chorych, lekarzy i pielęgniarki – w sumie na ulicach zgładzili ok. 2000 osób[4]. Żydzi skierowani do KL Plaszow zostali następnie wywiezieni do Auschwitz.

Bardzo niewielu mieszkańcom krakowskiego getta udało się przeżyć wojnę – większość zginęła zamordowana na ulicach miasta, w Bełżcu lub w Auschwitz. Esesmani szczególnie odpowiedzialni za zagładę getta, Amon Göth i Wilhelm Haase, zostali po wojnie osądzeni i straceni w Krakowie. Do dziś zachowały się dwa fragmenty murów getta – przy ul. Lwowskiej 25-29 i ul. Limanowskiego 62.

Przypisy:

[1] Archiwum Ringelbluma, tom 6, Generalne gubernatorstwo. Relacje i dokumenty, oprac. Aleksandra Bańkowska, s. 2 (tłum. Piotr Kendziorek), Centralna Biblioteka Judaistyczna.

[2] Erna Podhorizel-Sandel, O zagładzie Żydów w dystrykcie krakowskim, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” nr 30, kwiecień-czerwiec 1959, s. 91. Za tym artykułem podaję też podstawowe informacje dotyczące getta krakowskiego.

[3] Tamże, s. 93-94.

[4] Tamże, s. 99-100.