Aktualności

Alter Kacyzne / Wikipedia

Jego ojciec był murarzem, a matka krawcową. W domu mówiło się w języku jidysz. Pobierał nauki w chederze i żydowsko-rosyjskiej szkole powszechnej, ale był też zapalonym samoukiem — samodzielnie opanował języki hebrajski, niemiecki, polski i francuski.

Po śmierci ojca w 1899 roku poszedł do pracy jako praktykant w profesjonalnym studio fotograficznym wuja w Jekaterynosławiu (obecnie Dniepropietrowsk na Ukrainie). W tym czasie również zaczął pisać opowiadania w jęz. rosyjskim (debiutował w 1909 roku), a także wiersze, które wysyłał do Szymona An-skiego.

Ożenił się z Chaną Chanow i w 1910 r. wraz z żoną przeniósł się do Warszawy, gdzie otworzył studio fotograficzne. Nawiązał też bliskie stosunki z I. L. Perecem, który stał się jego literackim mentorem. Publikował w wielu żydowskich pismach wychodzących w ówczesnej Polsce, m.in. „Literarisze Bleter”, „Bicher-welt”, „Ringen”, a w latach 1937–1939 redagował pismo „Majn redendiker film” (jid., Mój Mówiony Film). W krótkim czasie stał się jedną z ważniejszych postaci na kulturalnej mapie żydowskiej Warszawy.

W swoich utworach literackich początkowo podejmował problematykę historyczno-romantyczną, m.in. w poemacie Der Gajst der mejłech (Duch króla, 1919) uwidaczniającym m.in. wpływy Juliusza Słowackiego oraz dramatach Der Dukus (Książę, 1926) i Hurdus (Herod, 1926). Potem opublikował satyryczno-realistyczną powieść o tematyce współczesnej Sztarke un szwache (Silni i słabi, 1929). Opracował i dokończył dramat An-skiego Tog un nacht (jid., Dzień i noc), razem z Markiem Arnsteinem napisał scenariusz do filmu Dybuk (według utworu An-skiego). Był również autorem scenariusza do filmu On a hejm (jid., Bezdomni) z 1939 roku (według sztuki J. Gordina). Nawiązywał też do wątków kultury ludowej, m.in. w zbiorze wierszy Baładn un groteskn (Ballady i groteski, 1936). W latach 30. zbliżył się do kręgów lewicowych, publikował liczne artykuły i wydawał w 1934–1935 dziennik „Frajnd”.

Był także wybitnym fotografikiem, twórcą setek zdjęć dokumentujących życie społeczności żydowskiej w międzywojennej Polsce. W latach 20. na zlecenie amerykańskiej organizacji HIAS (Hebrew Immigrant Aid Society – Towarzystwa Pomocy Żydowskim Imigrantom) wykonał obszerną dokumentację fotograficzną życia polskich Żydów, zaś z polecenia nowojorskiej gazety codziennej „Forwerts” („The Jewish Daily Forward”) tworzył fotoreportaże nie tylko z terenów międzywojennej Polski, ale także z Palestyny, Hiszpanii, Maroka, Włoch czy Rumunii. Pod wpływem Szymona An-skiego i prowadzonych przez niego badań etnograficznych na Wołyniu oraz Podolu, zaczął dokumentować codzienne życie społeczności żydowskiej, początkowo w Warszawie i jej najbliższych okolicach, później także na Lubelszczyźnie, w Galicji oraz na Kresach.

Fotografował przede wszystkim świat sztetl – małych miasteczek, w których społeczność żydowska była liczna i uboga, gdzie przetrwały dawne tradycje oraz folklor. Odwiedził m.in. Białą Podlaską, Dęblin, Garwolin, Hrubieszów, Kazimierz Dolny, Łaskarzew, Łuków, Maciejowice, Międzyrzec Podlaski, Parysów, Ryki, Wąwolnicę. Wiele fotografii poświęcił także samemu Lublinowi i jego dzielnicy żydowskiej – Podzamczu. Przetrwało wiele zdjęć wykonanych we wnętrzach nieistniejących już synagog (Synagoga Saula Wahla), kamienic i domów oraz na ulicach, których nie ma (ul. Szeroka, Krawiecka).

W owym czasie wykonał także wiele portretów znanych osobistości, artystów, polityków i dziennikarzy, którzy bywali w zawsze otwartym domu Kacyznów w Świdrze. Gościł tam m.in. Isaac Bashevis Singer.

Po wybuchu wojny wyjechał wraz z żoną i córką do Lwowa. Pracował jako wydawca i kierownik artystyczny Państwowego Teatru Żydowskiego (otwartego w listopadzie 1939 r.), pozostającego (do wiosny 1940 r.) pod dyrekcją przybyłej z Warszawy Idy Kamińskiej. Współpracował także z pismem „Czerwony Sztandar”, opowiadając się za niezawisłością nowej Polski, która powstanie po wojnie. Naraził się tym bardzo swym ukraińskim kolegom po piórze. Działalność Kacyznego w tym okresie ciepło wspominają polscy pisarze.

Po zajęciu miasta przez Niemców znalazł się w Tarnopolu, gdzie został zamordowany podczas pogromu w dniu 7 lipca 1941 roku.

Według Emanuela Ringelbluma:

Znany pisarz żydowski po wybuchu wojny udał się do Lwowa. Za czasów władzy radzieckiej był bardzo twórczy literacko i społecznie. Po wkroczeniu Niemców uciekł do Tarnopola. Tam w łapance wzięto go na roboty. Kacyzne w czasie wojny zaprotestował przeciwko poniewieraniu go przez strażników ukraińskich i dał wyraz swemu oburzeniu. Za karę zamęczyli go na śmierć. [1]

Świadkiem zamordowania Kacyznego był m.in. Nachman Blitz (Blic) (1906–1993), poeta, przed wojną mieszkały we Lwowie i w Kazimierzu Dolnym. Opisał to w artykule opublikowanym w piśmie „Dos Najes Lebn" (Nowe życie) wydanej w Łodzi w 1946 roku.

Żona Kacyznego zginęła w obozie w Bełżcu, a córka – Sulamita (Chaja) Kacyzne-Reale – przeżyła wojnę na tzw. aryjskich papierach. Po wojnie poświęciła się odnalezieniu i uporządkowaniu spuścizny po ojcu. Zmarła w 1999 r. w wieku 72 lat.

Niemal wszystkie fotografie Altera Kacyzne uległy zniszczeniu podczas okupacji. Jedyne ocalałe zdjęcia – ok. 700 sztuk – są przechowywane w archiwach YIVO w Nowym Jorku; są to fotografie, które w latach 20. i 30. trafiły do HIAS oraz do redakcji „The Jewish Daily Forward”. Ze zbiorów tych kilkakrotnie wydawano albumy: The Vanished World, wyd. R. Abramovitch (1947), Image Before My Eyes, wyd. L. Dobroszycki i B. Kirshenblatt-Gimblett (1977), Poyln. Jewish Life in the Old Country, wyd. i opr. M. Web i F. Gottesfeld Heller (1999).

Źródła:

Zofia Borzymińska, https://www.jhi.pl/psj/Kacyzne_Alter

http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/alter-kacyzne-1885–1941/

Przypisy:

[1] Archiwum Ringelbluma, tom 29a, Pisma Emanuela Ringelbluma z bunkra, opr. Eleonora Bergman, Tadeusz Epsztein, Magdalena Siek, Wyd. ŻIH, Warszawa 2018, s. 211.